Теледидардағы сатиралық жанрлар
Теледидар публиңистика-сында бағдарламаның сатиралық бөлімі ерекше орын алады. Экран сатирасы өзі тіршілігінің нақты пішіндерін қиын, әрі оңай емсс тапқанымен телестудия бағдарламаларында ол әлі де эпизоды болғанымен, сатира шындықтың бейнесінің өзіндік әдісі ретіндегі теледидардағы нақты әлеуметтік орны ерекше. Теледидар бағдарламаларындағы сатиралық жанрлардың өзіндік ерекшелігі сатираның элеуметтік маңызы, әрі жаман әрекеттерден «тазалаушы» функциясын атқарумен түсіндіріледі. Теледидардың деректі табиғаты сатиралық телебағдарламалардың эсерін кушейтіп, сонымен қатар автордан жоғары жауапкершілікті, өзі сынап отырған адамдар мен көрермен алдында адалдықты талап етеді. Сатиралық жанрдағы хабарларды жасаудың үрдісі өте қиын. Сатиралық бағдарлама жасау үшін табиғи талант, жоғары шеберлік, қабылдау үшқырлығын, ой терендігі қажет. ¥лы орыс сатиригі М.Е.Салтыков-Щедрин: «Сатираның шынымен де сатира болып көздеген мақсатына жету үшін біріншіден, оқырманға оны жазушы үстанған идеалды көрсетуі, екіншіден, оның уы бағытталған жағына нақты жетуі қажет»,- деген екен. Сатира әзіл-сықақтан, екеуі де күлкі келтіруге бағытгалған-дығына қарамастан бір-бірінен ерекшеленеді. Алайда, әзіл-сықақ әдетте жақсы, жүмсақ болып, оның кейіпкерлері аудиторияның жанашырлығын туғызады. Сатира болса бұл әшкерелеу, күнәларды бетіне басу, бұл «күйретуші күлкі», «асып түсу күлкісі». Бұл жерде де өзіндік градация бар. Күлкіні оның нысанына бағытталган ащылықты, ирония жасайды. Ирония сарказмға айналуы мүмкін. Сатиралық шығармаларда шындықтың әлеуметтік тұрғыда қабылданбайтын сол немесе басқа сүмдық мэнін ашатын гипербола, гротеск жэне кейіптік асьфмалаудьщ, барынша үшқырлықтың басқа да пішіндері қолданылады. Күлкілі тәсілдердің бар тізбегі бейнеленіп отырған материалга қатысты жаман қарым-қатынастың көбеюімен сипатталады. Теледидардың шығармашылық тәжірбиесінде сатиралық материалдарды беру шектелген. Соған қарамастан теледидарда кездесетін сатира жанрының ең маныздыларын сипаттап өтейік. Орыс теледиарының өкілі Юрий Хащеватскийдың «Қарапайым президент» атты фильм-иамфлеті халықаралық жүлделерге ие болды, бірақ Белоруссия үкіметінің наразылығын туғызды. Сатираның әр уақытта қарсыластары табылатын себебі түсінікті. Теледидардың көрнекілігі, көрермендердің көптігі бір жағынан, екінші жағынан, теледидардағы фельетон жанры ерекше эсер етеді, осы жайларды ескерш сатиралық жанрдағы туындыларды жасағанда автор эділетті болу керек. Ішкіштер мен бұзақылар жайлы газетке басылып шығарылған фельетон бір баска да, ондай адамдардың экрандағы тірі галереясы бір басқа. Көрермендер образы эмоционалдық эсерді сөзбен салыстырғанда көп есе арттырады. Бірақ, осының бэрін деректі экрандық фельетонға айналдьфғанда қоғамдық резенанс туғызады, бұл қоғамдық ортаны жағымсыз эрекеттермен таныстырып, оларды осы келеңсіздіктерге қарсы бірге күресу үшін пайдаланылады. Дереккөз: Меңдігүл Шындалиева «Публицистика жанрлары мен пішіндері» Астана,2012.Теледидар публиңистика-сында бағдарламаның сатиралық бөлімі ерекше орын алады. Экран сатирасы өзі тіршілігінің нақты пішіндерін қиын, әрі оңай емсс тапқанымен телестудия бағдарламаларында ол әлі де эпизоды болғанымен, сатира шындықтың бейнесінің өзіндік әдісі ретіндегі теледидардағы нақты әлеуметтік орны ерекше.
Теледидар бағдарламаларындағы сатиралық жанрлардың өзіндік ерекшелігі сатираның элеуметтік маңызы, әрі жаман әрекеттерден «тазалаушы» функциясын атқарумен түсіндіріледі. Теледидардың деректі табиғаты сатиралық телебағдарламалардың эсерін кушейтіп, сонымен қатар автордан жоғары жауапкершілікті, өзі сынап отырған адамдар мен көрермен алдында адалдықты талап етеді. Сатиралық жанрдағы хабарларды жасаудың үрдісі өте қиын. Сатиралық бағдарлама жасау үшін табиғи талант, жоғары шеберлік, қабылдау үшқырлығын, ой терендігі қажет. ¥лы орыс сатиригі М.Е.Салтыков-Щедрин: «Сатираның шынымен де сатира болып көздеген мақсатына жету үшін біріншіден, оқырманға оны жазушы үстанған идеалды көрсетуі, екіншіден, оның уы бағытталған жағына нақты жетуі қажет»,- деген екен.
Сатира әзіл-сықақтан, екеуі де күлкі келтіруге бағытгалған-дығына қарамастан бір-бірінен ерекшеленеді. Алайда, әзіл-сықақ әдетте жақсы, жүмсақ болып, оның кейіпкерлері аудиторияның жанашырлығын туғызады. Сатира болса бұл әшкерелеу, күнәларды бетіне басу, бұл «күйретуші күлкі», «асып түсу күлкісі». Бұл жерде де өзіндік градация бар. Күлкіні оның нысанына бағытталган ащылықты, ирония жасайды. Ирония сарказмға айналуы мүмкін. Сатиралық шығармаларда шындықтың әлеуметтік тұрғыда қабылданбайтын сол немесе басқа сүмдық мэнін ашатын гипербола, гротеск жэне кейіптік асьфмалаудьщ, барынша үшқырлықтың басқа да пішіндері қолданылады. Күлкілі тәсілдердің бар тізбегі бейнеленіп отырған материалга қатысты жаман қарым-қатынастың көбеюімен сипатталады.
Теледидардың шығармашылық тәжірбиесінде сатиралық материалдарды беру шектелген. Соған қарамастан теледидарда кездесетін сатира жанрының ең маныздыларын сипаттап өтейік.
Орыс теледиарының өкілі Юрий Хащеватскийдың «Қарапайым президент» атты фильм-иамфлеті халықаралық жүлделерге ие болды, бірақ Белоруссия үкіметінің наразылығын туғызды. Сатираның әр уақытта қарсыластары табылатын себебі түсінікті.
Теледидардың көрнекілігі, көрермендердің көптігі бір жағынан, екінші жағынан, теледидардағы фельетон жанры ерекше эсер етеді, осы жайларды ескерш сатиралық жанрдағы туындыларды жасағанда автор эділетті болу керек. Ішкіштер мен бұзақылар жайлы газетке басылып шығарылған фельетон бір баска да, ондай адамдардың экрандағы тірі галереясы бір басқа. Көрермендер образы эмоционалдық эсерді сөзбен салыстырғанда көп есе арттырады. Бірақ, осының бэрін деректі экрандық фельетонға айналдьфғанда қоғамдық резенанс туғызады, бұл қоғамдық ортаны жағымсыз эрекеттермен таныстырып, оларды осы келеңсіздіктерге қарсы бірге күресу үшін пайдаланылады.
Дереккөз: Меңдігүл Шындалиева
«Публицистика жанрлары мен пішіндері» Астана,2012.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға