Жаһандық ақпараттық кеңістік және ғаламдық ақпараттық қоғамның қалыптасуы

Ғаламдық ақпараттық кеңістікті қалыптастыруда технологиялық түпқазық болып табылатын, ақпараттық қоғам дамып, қызмет ететін қазіргі компьютерлік технологиялардың маңызы зор. Қазіргі компьютерлік технологиялардың дамуында ғаламдық  компьютерлік желі Интернеттің  құрылуы  аса  маңызды кезең  болды. Интернет  желісі –  бүкіл әлемде  бірнеше  миллион адамдарды қамтып, біріктіретін біртұтас ақпарат кеңістігі. Интернетті қолданушылар өте кең көлемдегі ақпараттық қызметтерге қол жеткізе алады: баспасөз сайттарын, радио, теледидар, электронды пошта, электрондық коммерция, телеконференциялар, хабарландырулар тақтасын, жаңалықтар топтамасын, чаттарды және т.б. көптеген қызмет түрлерін қолдана алады.

Ақпараттық қоғам – өндіріс пен ғылыми-техникалық және басқа ақпаратты қолдануды қоғам дамуының басты факторы ретінде қарастыратын әлеуметтік және футурологиялық тұжырымдама; өндірістің жоғары деңгейімен және ақпарат пен ақпараттық қызметтер мүддесімен сипатталатын қоғам. Әлемнің мәдениетті елдер қатарында болған компьютерлік өркениет адам жандүниесінің,  қоғам  идеологиясының,  білім  мазмұнын  анықтау  мен жаңа ақпаратты  білім технологияларын  құрастыру  жолдарының  өзгеруіне  әкеліп соқтырады. Ақпараттық қоғам тұжырымдамасы З. Бжезинский, Д. Белл, А. Тоффлер негізін қалаған постиндустриалды қоғамның бір түрі болып табылады.«Ақпараттық қоғам» ұғымынан басқа әртүрлі авторлар әркелкі атаулар қолданады:  «ағартылған  қоғам»  (К.  Флекснер),  «қатер қоғамы»  (У.  Бек), «посткапиталистік қоғам» (П. Друккер), «ашық қоғам» (Дж. Сорос). 1950-1970 жылдары техниканың, компьютердің қарқынды дамуы, жалпы ғылыми- техникалық өркениет салған жол арқылы адамзат баласының жаңа дәуірге аяқ басқандығы айқын байқалды. Адам баласының толық «техникаландырылған» және «ақпараттандырылған» әлемде өмір сүру, тіршілік ету мәселесі философтарды да толғандырмай қоймады, соның әсерінен «ақпараттық қоғам» тұжырымдамасы пайда болды (Тоффлер).

«Ақпараттық қоғам» тұжырымдары

XX ғасырдың 70-80-ші жылдарында болашақты супериндустриалды, технотронды, кибернетикалық, ақпараттық қоғамдар шеңберінде қарастырған бірнеше тұжырымдама пайда болды. Оларға мынадай екі алғышарт тән:

1) қоғамның негізгі факторларының бірі ретінде ақпараттық техника аталады,  соның  арқасында  «ақпараттық  қоғам»  ұғымы  біртіндеп  басқаларды ығыстырады;

2) ақпараттық қоғамды техносфераның, қоғамның тарихи, мәдени және әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекше кезеңі ретінде қарастырады.

Тоффлердің айтуынша, техникалық өзгерістер үш кезеңнен өтеді: біріншісі аграрлық мәдениетпен байланысты, екіншісі – индустриалды, үшіншісі – ақпараттық. Жер, еңбек, капитал, шикізатқа қарағанда ақпарат аса маңызды мәнге ие болады, ал бұқаралық стандарттандырылған өндіріс информатика мен супертехнологияларға сүйенетін қолөнері, ой еңбегі негізінде жасалатын жеке «кәсіптік» жаңа жүйемен алмастырылады. Мұндай өндірістің соңғы өнімі стандарттандырылған миллиондаған бірдей тауарлар емес, жекелеген, қайталанбас тұтыну және қызмет өнімі болып табылады. Көптеген авторлардың пікірінше, мұндай қоғамды орнатудың ең жақсы тәсілі бюрократия емес, адхократия  (қандай  да  бір  нақтылы  міндетті  шешуге  бағытталған  уақытша ұйым).

Тоффлердің пікірінше, ақпараттық қоғамға тән ең басты белгілер мыналар:

-  экономикалық және әлеуметтік өмірдің  барлық  қырын  бұқаралық  және стандарттық сипаттардан арылту;

- қоғамда болып жатқан өзгерістердің қарқындылығы, инновациялардың жоғары деңгейлілігі.

Қалыптасып келе жатқан ғаламдық ақпараттық қоғамда ақпараттың рөлі мен мәні артып отыр. Ақпараттық технологиялардың төңкерістік іс-әрекеттері ақпараттық қоғамда таптарды әлеуметтік жіктелмеген «ақпараттық қауымдастықтармен» алмастыруға алып келеді (Е. Масуда). Тоффлер дәстүрлі епетейсіз корпорацияларға «шағын» экономикалық қалыптарды – үйдегі жеке индивидуалды қызметті, «электронды коттеджді» қарсы қояды. Олар ақпараттық қоғамның инфо, техно және адам тұрмысының басқа да салаларының жалпы құрылымына енгізілген. Теледидар,   компьютер   қызметі және энергетика синтезі  негізінде «Ғаламдық  электрондық  өркениет»  жобасы  –  «телекомпьютер  энергетика» жасалуда (Дж. Пелтон). «Компьютерлік төңкеріс» біртіндеп дәстүрлі баспаны «электрондық кітаптармен» алмастыруда, идеологияны өзгертіп, жұмыссыздықты, бос уақытын қызықты өткізуге айналдыруда (X. Эванс).

Әлеуметтік және саяси өзгерістер  ақпараттық қоғам  теориясында «микроэлектронды төңкерістің» тікелей нәтижесі ретінде  қарастырылады. Демократияны дамыту болашағы ақпараттық техниканы таратумен байланыстырылады. Тоффлер және Дж. Мартин оның басты рөлін азаматтар мен үкіметті тікелей байланыстыратын, шешім қабылдауда олардың пікірін есепке алатын телекоммуникациялық «кабельдік желіден» көреді. Ақпараттық қоғам тұжырымдамасы технологиялық детерминизмнің әлсіздігін, қоғамды компьютерлендірудің жағымсыз  қырларын  алға  тартқан гуманистік бағытты ұстанатын философтар мен ғалымдардың тарапынан сынға ұшырады.