Қазақстан қандай өнімдер шығарып жатыр?
Қазақстанның өндірістік секторы ел экономикасының негізін құрайды. Тау-кен және энергетикадан бастап ауыл шаруашылығы мен машина жасауға дейінгі кең ауқымды салалар еліміздің дамуында маңызды рөл атқарады. Бүгінгі мақалада Қазақстанда өндірілетін негізгі тауарлар мен олардың экономикадағы маңызын қарастырмақпыз, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі
Қазақстан шикізаттың 19 түрін өндіреді
Әлем жаһандық энергетикалық және цифрлық дамуға ұмтылып, маңызды шикізат материалдарына сұраныс артып келеді. Қазақстан Еуропалық Одақ бекіткен аса маңызды шикізаттың 19 түрін өндіреді және әлемдік нарыққа жеткізуде. Қазақстанда өндірілетін шикізат АҚШ, Қытай, Оңтүстік Корея, Ұлыбритания, Ресей және Еуропалық Одақ елдеріне экспортталады.
Қазіргі уақытта Қазақстан еуропалық нарыққа бериллий, тантал, титан, аммоний және фосфор метаванадаты сияқты металл және химиялық өнімдерді жеткізіп отыр. Сондай-ақ, мыс өндірісі бойынша Қазақстан әлемнің үздік ондығына кіреді. Елде никель, кобальт, марганец және литий сияқты аккумуляторлық шикізат өндірісінің кластерін ұйымдастыру мүмкіндіктері бар, бұл шикізаттар электромобиль өндірісі үшін негізгі көз болмақ.
Сирек металдар өндірісіндегі басты қиындықтардың бірі – импорттық шикізатқа тәуелділік және өндіріс кәсіпорындарының технологиялық тозуы.
Бұл мәселелер мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауында айтылған тапсырмалар негізінде 2024-2028 жылдарға арналған кешенді жоспарға енгізілді. Жоспар Үкіметтің қаулысымен 2023 жылғы 28 желтоқсанда бекітілген.
Бүгінгі таңда өнеркәсіп министрлігі осы міндеттерді іске асыру мақсатында жұмыс істеуде.
Мұнай-газ өнеркәсібі
Қазақстан – әлемдегі ең ірі мұнай өндіруші елдердің бірі. 2023 жылы еліміз 91 миллион тонна мұнай өндірді, бұл әлемдік өндірістің 2%-ын құрайды. Мұнай өнеркәсібі Қазақстанның экономикасының 25%-дан астамын қамтамасыз етеді. Негізгі кен орындары – Қашаған, Теңіз және Қарашығанақ. Қашаған кен орны – әлемдегі ең ірі жобалардың бірі, 2013 жылы коммерциялық өндіріс басталды және қазіргі таңда жылына 12 миллион тоннаға жуық мұнай өндіреді.
Мұнай мен газ экспорты Қазақстанның сыртқы саудасының 60%-дан астамын құрайды. Еліміз мұнайды негізінен Қытай, Ресей, Еуропа елдеріне экспорттайды. 2023 жылы мұнайдың орташа бағасы барреліне 70 доллардан жоғары болды, бұл экспорттық табысты арттыруға септігін тигізді. Қазақстан 2024 жылдың соңына дейін 88 млн тоннадан астам мұнай өндіруді жоспарлап отыр.
Елде газ өндіру де қарқынды дамып келеді. Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев Үкімет отырысында елдегі газ саласының дамуы туралы есеп берген еді.
Оның айтуынша, 2024 жылға арналған газ өндіру жоспары 60,5 млрд м³, бұл 2023 жылғы көрсеткіштен 2,3% артық болған. Биылдың бірінші жартысында 30 млрд м³ газ өндірілген, бұл жоспардың 49,5%-ын құрайды. Газ өндірудің өсімі Қарашығанақ,Теңіз және Қашаған кен орындарының есебінен қамтамасыз етіледі.
Ал 2023 жылы 19,4 млрд м³ тауарлық газ ішкі нарыққа жеткізілді. 2024 жылға арналған болжамды тұтыну 20,9 млрд м³. Сұйытылған мұнай газы өндірісі 1,6 млн тоннаны құрайды, 2024 жылдың бірінші жартысында 0,8 млн тонна өндірілген.
QazaqGaz және Chevron арасында Ақтөбе облысындағы Жәлібек учаскесінде геологиялық барлау бойынша келісім жасалды. 2026-2030 жылдары 4 газ өңдеу зауытын іске қосу жоспарлануда.
Қашаған кен орнындағы газ өңдеу зауыттарын салу үшін Катарлық UCC Holding тартылды. Қарашығанақ газ өңдеу зауыты жобасы оператордың қаражаты есебінен жүзеге асырылмақ.
Тау-кен және металлургия өнеркәсібі
Тау-кен өнеркәсібі Қазақстан экономикасының тағы бір маңызды сегменті болып табылады. Елде уран, мыс, алтын, темір және көмірдің мол қоры бар. Қазақстан уран өндіру бойынша әлемдегі ең ірі өндіруші болып табылады, жалпы өндірістің 40%-ын қамтамасыз етеді. «Қазатомөнеркәсіп» ұлттық компаниясы уранның негізгі өндірушісі ретінде танылған.
Металлургияда мыс, алтын, темір, никель және мырыш өндірісі жоғары деңгейде дамыған. 2023 жылы Қазақстан 40 мың тонна алтын, 200 мың тонна мыс, 10 миллион тонна темір рудасын өндірді. Павлодар және Қарағанды облыстарындағы металлургиялық комбинаттар еліміздің өндірістік қуаттарының негізін құрайды.
Қазақстанда өндірілетін металлургия өнімдері ішкі нарықты қамтамасыз ету ғана емес, сонымен қатар халықаралық нарыққа экспорттау үшін де маңызды. 2024 жылы Қазақстан 2 миллион тоннаға жуық мыс өнімдерін экспорттады, бұл елдің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етуде елеулі рөл атқарады.
Химия өнеркәсібі
Қазақстанның химия өнеркәсібі мұнай-химия мен газ-химия өнімдерінің өндірісінде белсенді даму үстінде. Елде полипропилен, полиэтилен, аммиак және минералды тыңайтқыштар шығаратын бірнеше ірі зауыттар бар. Химия өнеркәсібі 2024 жылы 5%-ға өсті, бұл салада инновациялық технологиялардың енгізілуімен байланысты.
Химия өнімдерінің экспорттық әлеуеті де жоғары. Қазақстан 2024 жылы 1,5 миллиард доллардан астам химиялық өнімдер экспорттады, бұл елдің халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруда маңызды рөл атқарады.
Сондай-ақ ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің ақпаратынша, жыл соңына дейін Қазақстанда құны 12,9 млрд теңгені құрайтын 8 химия өнеркәсібі кәсіпорны іске қосылады деп күтілуде. Ол шамамен 350 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді. Бұл туралы «QazIndustry» АҚ-ның Жобаларды іске асыруға мониторинг жүргізу және талдау дирекциясы хабарлады. Жобалар арасында сұйық азот, натрий пиросульфиті және химиялық реагенттер өндірістері бар. Жоспарланған өнімнің 70%-ы ішкі нарық қажеттіліктеріне бағытталады.
Биыл осы салада екі жаңа химиялық кәсіпорын іске қосылды: Маңғыстау облысында аммоний сульфатын өндіру және Алматыда тұрмыстық химия мен жеке гигиена құралдарын шығару. Бұл жобаларға 4,1 млрд теңге инвестиция тартылып, 36 жаңа жұмыс орны құрылды.
Оған қоса құны 790 млрд теңгеге жететін 22 жоба іске асыру сатысында тұр, олар жасыл сутегі, уран тотығы, литий карбонаты, поливинилхлорид және аммоний паравольфраматы сияқты өнімдер өндірісін қамтиды. Бұл кәсіпорындарда 4700 жұмыс орны ашылады деп жоспарлануда, ал өндірілген өнімнің 45%-ы экспортқа бағытталмақ.
Алдағы уақытта құны 13,4 трлн теңгені құрайтын, 26 мыңнан астам жұмыс орнын қамтитын 62 жоба жүзеге асырылуда. Бұл жобаларға отандық және шетелдік инвесторлар қатысып, полиэтилен, калий тыңайтқыштары, аммиак селитрасы, натрий цианиді сияқты өнімдер өндірісін іске қосу жоспарланып отыр.
Жалпы, химия өнеркәсібінде 14,2 трлн теңге көлеміндегі 94 жоба бар, олар толық іске асырылған жағдайда 31,5 мыңға жуық жаңа жұмыс орны ашылады.
Ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі
Қазақстанның ауыл шаруашылығы секторы елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында Қазақстанның ауыл шаруашылығы жалпы өнім көлемін 1,6 трлн теңгеге жеткізді, бұл көрсеткіш мал шаруашылығындағы өнімнің 3,5%-ға, өсімдік шаруашылығындағы өндірістің 3%-ға артуы есебінен ұлғайды.
Үкіметтің баспасөз қызметінің мәліметі бойынша ірі салмақта ет өндірісі 4,1%-ға өсіп, 878,7 мың тоннаға жетті. Сүт өндірісі 4,8%-ға артып, 1,7 млн тоннаны құраса, тауық жұмыртқасы өндірісі 0,3%-ға өсіп, 2,1 млрд данаға жетті. Өңірлер арасында Түркістан, Қостанай, Алматы, Павлодар, Жамбыл, Қызылорда және Атырау облыстары өндірістің ең жоғары өсу қарқынын көрсетті.
Сонымен қатар, алғашқы жартыжылдықта ірімшік пен сүзбе өндірісі 16,8%-ға, өңделген күріш 11%-ға, өсімдік майы 9,3%-ға, ашытылған сүт өнімдері 5,6%-ға өсті.
Өсімдік шаруашылығында өнім көлемі 72 млрд теңгені құрап, өткен жылмен салыстырғанда 3%-ға артты. Ерте пісетін көкөніс пен дәнді дақылдар бұл өсімге айтарлықтай үлес қосты.
Азық-түлік өндірісіндегі негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі 5,4%-ға артып, 68,7 млрд теңгені құрады.
Ауыл шаруашылығы министрлігі агросектор тиімділігін арттыруға және агробизнес үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған бірнеше стратегиялық шараларды жүзеге асыруда.
Еліміз әлемде ірі астық экспорттаушылардың бірі болып табылады. 2024 жылы Қазақстанның астық экспорты әлеуеті 12 млн тонна деп бағалануда, оның ішінде 7-7,5 млн тоннасы бидай, 1,4 млн тоннасы арпа, 300 мың тоннасы жүгері. Майлы дақылдар бойынша экспорттық әлеует 1 млн тоннадан астам. Бұл туралы ҚР Сауда және интеграция вице-министрі Қайрат Төребаев Үкімет отырысында мәлімдеген еді.
Қазақстан Орталық Азия мен Ауғанстанға 4,2 млн тонна астық жеткізуді жалғастырады. Қытайға астық экспорты 2023 жылы 1,43 млн тоннаға жетіп, өткен жылмен салыстырғанда 5,5 есе өсті. Бидай экспортының өзі Қытайға 538,8 мың тоннаға жетіп, бір жылда шамамен 15 есе артқан.
Бұл Қытай мен Азия елдеріне бидай жеткізу әлеуетінің 1,6 млн тоннаға дейін өсу мүмкіндігін көрсетеді. Шекарадағы кідірістерді азайту үшін Қытайдың талаптарына сәйкес лицензиялар мен квоталарды пысықтау маңызды, – деді Қайрат Төребаев.
Әлемдік сұраныстың артуы мен кейбір елдердегі астық өндірісінің төмендеуіне байланысты Қазақстан Италия, Латвия, Испания сияқты Еуропалық Одақ елдерінің нарығына қызығушылық танытып отыр. Сондай-ақ, Түркия мен Таяу Шығыс елдеріне шамамен 1 млн тонна бидай экспорттау мүмкіндігі қарастырылуда.
Машина жасау өнеркәсібі
Машина жасау секторы Қазақстан экономикасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Еліміз бүгінде бұл сала бойынша да жақсы нәтиже көрсетіп отыр. Өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев Үкімет отырысында 2028 жылға қарай машина жасау өнімдерін өндіру көлемін екі есеге ұлғайту жоспарын жариялаған еді. Ол осы мақсатқа қол жеткізу үшін қолжетімді қаржы құралдарын қалыптастыру, жаңа технологияларды енгізу, кадрлар даярлауды нығайту, жергілікті қамтуды арттыру және экспортты ілгерілету қажеттігін атап өтті.
Біз 2028 жылға қарай машина жасау өнімдерін өндіру көлемін екі есеге арттыруды жоспарлап отырмыз. Бүгінде Қазақстанда өңдеу өнеркәсібі өндірістің көлемі бойынша өндіруші өнеркәсіпті қуып жетіп, өсуін жалғастыруда. Машина жасау саласы өңдеу өнеркәсібінің 20%-ын құрап, жетекші орындардың бірін алады. Бұл салада 4 мыңға жуық компания жұмыс істейдіжәне 120 мыңнан астам адам еңбек етеді, – деді министр.
Қанат Шарлапаевтың айтуынша, машина жасаудың басты артықшылықтарының бірі – оның мультипликативті әсері.
Салада бір жұмыс орнын құру басқа салаларда шамамен жеті-сегіз жұмыс орнын ашуға ықпал етеді. 2024 жылдың тоғыз айында салаға шамамен 124 млрд теңге инвестиция тартылып, бұл көрсеткіш екі есе өсті. Өндіріс көлемі 3 трлн теңгеден асты, нақты көлем индексі 104,2%-ды құрады. Машина жасау құрылымында автомобиль, теміржол және электротехникалық машина жасау ең үлкен үлесті алады, – деді ол.
Министр сондай-ақ қуаттылығы 90 мың бірлікті құрайтын шағын торапты құрастыруға негізделген CHANGAN, HAVAL, CHERY автомобильдерін шығаратын зауыттың құрылысын аяқтауға жақындағанын айтты.
Kia автомобильдерін өндіретін зауыттың құрылысы жүріп жатыр. Инвестиция көлемі – 200 млн доллар. Geely, Exeed, kaiyi жеңіл автомобильдерін өндіру бойынша 150 млн долларға жоба іске қосылды. Жалпы, секторды одан әрі дамыту оқшаулауды тереңдету және компоненттік база өндірісін игеру арқылы жоспарлануда. Ағымдағы жылы Алматыда мультимедиялық жүйелер мен автокреслолардың сериялық өндірісі іске қосылады деп күтілуде, – дейді Қанат Шарлапаев.
Жаңартылатын энергетика
Қазақстан жаңартылатын энергия көздерін дамытуға ерекше назар аударуда. Елдің 2030 жылға дейін жаңартылатын энергия көздері үлесін 15%-ға жеткізу жөніндегі жоспары бар. 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында жаңартылатын энергия көздері объектілерінде өндірілген электр энергиясының көлемі 3,896 млрд кВт/сағатқа жетіп, Қазақстандағы жалпы өндірілген электр қуатының 6,47%-ын құрады. Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігі мәліметінше, 2023 жылдың сәйкес кезеңінде өндірілген электр энергиясының көлемі 3,35 млрд кВт/сағатты және ЖЭК үлесі 5,8%-ды құраған болатын.
Бүгінгі таңда Қазақстанда 148 ЖЭК нысаны жұмыс істеп жатыр, олардың жалпы белгіленген қуаты 2 903,7 МВт-ты құрайды. Жаңартылатын энергия көздерінің қуаты мен санының артуы еліміздің энергетика секторындағы тұрақты даму стратегиясының нәтижесі болып табылады.
ЖЭК-тің дамуы экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету және энергия қауіпсіздігін арттыруда маңызды рөл атқарады. Энергетика министрлігінің ақпаратынша, жаңартылатын энергия көздерінің кеңеюі экономиканың әртүрлі секторларында жаңа жұмыс орындарын ашуға ықпал етеді.
Түйін: Қазақстанның өндірістік секторы ел экономикасының дамуына елеулі үлес қосуда. Мұнай-газ, тау-кен, химия, ауыл шаруашылығы, машина жасау және жаңартылатын энергетика салаларының әрқайсысы елдің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етіп, халықаралық нарықта бәсекеге қабілеттілікті арттыруда маңызды рөл атқарады.
Болашақта Қазақстанның өндірістік секторындағы дамуы инвестицияларды тартуға, жаңа технологияларды енгізуге және экспорттық әлеуетті арттыруға негізделетін болады. Елдің индустриялық даму стратегиясы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға және халықтың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған.
Еліміздің өндірістік секторының болашағы зор және елдің табиғи ресурстары мен экономикалық әлеуеті оны одан әрі дамытуға үлкен мүмкіндіктер береді.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға