Отандық БАҚ-тың ақпараттық саясаты

Адамзат өркениетінің заманауи дамуы ғылыми-техникалық революцияның тағы да бір кезеңі – ақпараттық қоғам, жоғарғы әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамыған қоғамға көшуінің тұғырын және материалдық базасын құрайтын ақпараттық технологияларды енгізумен сипатталады. Еліміздің ақпараттық қауіпсіздік және ақпараттық саясат тұжырымдамасында тұжырымдамасында ұлттық және ақпараттық қауіпсіздік мәселелері ақпаратты қорғау мемлекеттік жүйенің негіздері және осы саладағы негізгі қауіптер анықталды.

Ақпараттық қауіпсіздік қазіргі таңдағы қоғамда ақпараттың маңызды екенін көрсетеді. Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету – бұл өңделіп жатқан ақпараттың құпиялылығы мен тұтастығын, сонымен қатар оның пайдаланушыларының қол жетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған шаралардың кешені. Ақпараттың құпиялылығы белгілі бір қағидада заңмен қорғалады. Ал ақпарат таратушы және ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі басты рөлді БАҚ атқарады. Бұл зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасының, ең алдымен, тәуелсіз мемлекеттігін растайтын ұлттық қауіпсіздігі, содан кейін ақпараттық қауіпсіздік мәселелерінің өзектілігі қамтылған.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақпараттық саясаты, ақпараттық соғыс тақырыбының қазақ баспасөзінде жазылу деңгейі осы зерттеу жұмысында көрініс табады.

Ең алдымен, бүгінгі таңдағы Қазақстанда болып жатқан геосаяси процестер негізінде жаңа қазақ мемлекетінің қалыптасу қажеттілігіне байланысты. Тәуелсіздік алғаннан кейін біздің еліміз халықаралық аренада өзінің мәртебесі мен беделін қайта қалпына келтіріп жатыр. Қазіргі мемлекеттілікті қалыптастыру Қазақстан Республикасының «Ұлттық қауіпсіздік туралы» және «Ақпараттандыру туралы» заңдарында көрініс тапқан ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі жаңа басымдықтармен байланысты. Соңғы онжылдықтарда көрген ақпараттық технологиялар мен бұқаралық ақпарат құралдарының қарқынды дамуы жаңа жаһандық мәселелер – ақпараттық саясат және ақпарат қауіпсіздігі контекстінде бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі мен орны мәселесін тудырды. Бұл қазіргі уақытта қазіргі қоғамның көптеген маңызды мүдделері едәуір дәрежеде олардың ақпараттық саласының қоршаған жай-күйімен анықталатынына байланысты. Осыған байланысты, ақпараттық салаға сыртқы немесе ішкі көздерден қасақана немесе ықтимал әсер етпей, бұл мүдделерге елеулі зиян келтіріп, қоғамның қауіпсіздігіне қатер төндіруі мүмкін.

Бүгінгі таңда «ақпараттық қауіпсіздік» тұжырымдамасына саясаттану, экономикалық теория, мәдениеттану және құқықтану сияқты ғылымдар тұрғысынан кең түсініктеме береді. Сондықтан журналистика, аталған және басқа да ғылымдардың тоғысындағы ерекше шығармашылық саласы ретінде осы ұғымды өз қызметінде түсіндірудің өзіндік тәсілдерін әзірлейді. Осыған байланысты, қазақ журналистикасындағы бұл зерттеу әлі де өзекті болып табылады.

Ақпараттық қауіпсіздік қоғам мен мемлекеттің қорғалу дәрежесімен, сонымен бірге, қауіпті тұрақсыздандыратын, елдің мүдделеріне нұқсан келтіретін ақпараттық әсерлерге қатысты тіршілік әрекетінің негізгі салаларының ақпарат енгізу, сондай-ақ ақпарат алу деңгейінде орнықтылығымен сипатталады.

Біздің мақсатымыз Қазақстан Республикасының ақпараттық саясаты саласындағы БАҚ-тың негізгі функцияларын, өкілеттіктерін және ақпараттық қауіпсіздік жүйесін құрудың басымдықтарын анықтау болып табылады.

Алғаш рет Қазақстан Республикасының ақпараттық саясаты мен ақпараттық қауіпсіздік жүйесінде БАҚ-тың жұмыс істеу ерекшеліктері қарастырылады. Жүйенің жай-күйі мен келешегі талданады, автордың екі жазықтықта – техникалық және гуманитарлық жағынан қарастырған «ақпараттық қауіпсіздік» анықтамасы нақтыланады, ақпараттық саясат жүйесін құрудағы, негізінен, отандық БАҚ-ты осы процеске енгізе отырып, елдің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемаларын шешуге бағытталған асимметриялылық анықталады.

Қазіргі уақытта ғылыми қоғам назарын мемлекеттің ақпараттық саясатын қалыптастыру мәселелеріне көбірек аударып жатыр. Бұл мәселенің маңыздылығы ақпараттық саясаттың қалыптасуы мемлекет саясатының алдыңғы жоспарына шығуымен байланысты.

Өткеннің қателігін қайталамас үшін ел басшылығы жаңа тенденцияларға баса назар аударуы керек екені айқын. Жақын арадағы тарихта әлемнің алдыңғы қатарлы мемлекеттері әскери қару-жарақ жасақтаумен жарысса, бүгінгі жарыста – ақпараттандыру. Бұл тек қана техникалық және ақпараттық ортаны байыту емес, бірыңғай ақпараттық кеңістік пен ақпараттық қоғамды қалыптастыру болып саналады. Жоғарыдағы сөйлемді «Маңызды ақпаратқа ие болу дегеніміз – билікке ие болу; маңызды ақпаратты маңызсыз ақпараттан ажырата білу – одан көп билікке ие болу; маңызды ақпаратты өз қойылымыңмен тарату және оны жасыру – екі есе билік» деген ойлармен бекітуге болады.

2006 жылғы 10 қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен ақпараттық қауіпсіздік тұжырымдамасы қабылданған болатын. Кейіннен бұл тұжырымдама Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен 2011 жылы 11 сәуірде өз күшін жойды. Ал 2015 жылы 24 қарашада «Ақпараттандыру туралы» Қазақстан Республикасының заңы бекітілді. Бүгінгі күндегі еліміздің ақпараттық саясатына қатысты барлық атқарылатын шаралар осы заңның аясында жүзеге асырылады. Бұл заң бойынша мемлекеттік ақпараттық саясатты жүзеге асырудың басты міндеттері орындалуда.

БАҚ-қа қатысты ақпараттық саясатты қарастыра отырып, біз қоғам үшін ақпараттың үлкен маңыздылығын білеміз және мемлекеттің ақпараттық саясатын іске асыру үшін баспасөз, радио және телевизия қызметін реттеу қажеттілігі туындайды.

Осыған байланысты БАҚ саласында ақпараттық саясаттың негізгі бағыттары айқындалады:

·    БАҚ-қа билік пен бизнестің конъюнктуралық мүдделеріне бағынуға және олардың БАҚ-қа әсер ету мүмкіндіктерін күшейтуге (тікелей басу, БАҚ-ты толық емес, белгісіз, бұрмаланған немесе жалған ақпаратпен, ашық жалған ақпаратпен жабдықтау, қасақана келіспеу, билік, бизнес, баспасөз және т. б. құрылымдарының бірігуі) жол бермеу;

·    БАҚ-тың шоғырлану және монополияландыру деңгейін реттеу (тәуелсіз ақпарат көздерін азайтуға кедергі келтіру, БАҚ-ты экономикалық элита өкілдерінің қолында шоғырландыру және т. б.);

·    өңірлік бұқаралық ақпарат нарықтарының мүдделерін қорғау және

жергілікті БАҚ-ты дамытуға жәрдемдесу;

·    сөз және ақпарат бостандығына, бұқаралық ақпаратты еркін таратуға, оның ішінде трансшекаралық деңгейде таратуға, БАҚ арқылы зорлық-зомбылық таратуға және төзбеушілікке жол бермеуге, БАҚ плюрализмін қамтамасыз етуге, ресми ақпаратқа қол жеткізуге кепілдік беру бөлігінде ұлттық заңнаманы жетілдіру.

Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, тұжырымдама неғұрлым тиімді құқықтық акт болып табылады және оны іске асыру БАҚ-тың ақпаратты неғұрлым дәл және ұтымды жариялауға мүмкіндік береді деген қорытындыға келуге болады.

Бүгінде әлем ақпараттық бай және ақпараттық кедей елдерге бөлінеді. Біріншісі дамиды, жетілдіреді, гүлденеді және басқарады, ал екіншілерде барлық эволюциялық процестер айтарлықтай баяу жүреді, олар неғұрлым табысты мемлекеттердің еркіне бағынуға және бағынуға мәжбүр.

Ақпаратты пайдаланумен байланысты проблемаларға жауап ретінде ақпараттық саясат идеясы 1960-шы жылдары АҚШ-та және Батыс Еуропа елдерінде үлкен ақпарат ағындарын реттеу қажеттілігіне тап болған. Одан әрі жоғары технологиялардың қоғамдық өмірдің барлық салаларына біртіндеп ену және медиа-индустрияның қоғамдық пікірге әсерін күшейту процесі мемлекеттік ақпараттық саясаттың тұжырымдамалық негізіне, құрылымына, элементтері мен ұлттық модельдеріне қатысты бірқатар ғылыми зерттеулерге, сондай-ақ ақпараттық қоғамның мәні мен ақпараттық дәуірдің базалық сипаттамалары туралы түсініктерді қалыптастыру негізін қалайтын іргелі жұмыстар цикліне бастамалық етті.

Қазақстанның әлемдік ақпараттық қоғамға кіруі орасан экономикалық және әлеуметтік шығындарға әкелуі мүмкін. Одан кейін елдің өркениетті әлемдік қоғамдастықтан түсуі, республиканың ақпараттық егемендігін толық жоғалту да орын алуы мүмкін.

Жалпыға танылған функцияларды орындау шеңберінде қазақстандық журналистика, осы сөздің ең кең мағынасында, жаһандық ақпараттық қоғам контекстінде өзі жұмыс істейтін социумның ерекшелігін ескергені маңызды.

Журналистиканың теориялық курсының терминологиялық аппаратында бұқаралық ақпарат құралдарының функциялары туралы мәселелер маңызды орын алады. Әдебиетте БАҚ қызметінің мәселелері бойынша әртүрлі көзқарастар кездеседі және осы тақырып бойынша пікірталастар жалғасуда. Профессор Е.П.Прохоров атап өткендей, журналистика қызметі оның міндеттері мен орындалған мақсаттарын, қоғамдағы өмір сүру тәсілін сипаттайды және бұл функциялар әртүрлі. «Зерттеуші, - журналистиканың қоршаған ортаны танудағы, адамзаттың құнды бағдарын қалыптастырудағы, тұлғаны әлеуметтендірудегі, ағарту мен тәрбиелеудегі, мәдениетті таратудағы рөлі туралы айтады... журналистиканың гедонистік мәнін, оның психикалық реттелуге, компенсаторлық, сергітуші қызметке қатысуын көрсетеді». Келесі зерттеуші, С.Г.Корконосенко баспасөздің қоғамдық құбылыс ретінде көп сапасын атап көрсете отырып, журналистиканың мынандай әлеуметтік рөлін атап өтеді: өндірістік-экономикалық, ақпараттық-коммуникативтік, реттеуші және рухани-идеологиялық.

Қазіргі уақытта стратегиялық маңызды міндет ақпараттық кеңістікте және елдің ақпараттық қауіпсіздігін іс жүзінде қамтамасыз етуде өз орнын иелену болып табылады. Біздің еліміздің аумағында бірыңғай ақпараттық кеңістік құру, ақпараттық қоғамды қалыптастыру және тиісінше сауатты мемлекеттік ақпараттық саясатты жүргізу қажет.

Мемлекеттік ақпараттық саясат – бұл саясат субъектілерінің адамдардың санасына, олардың мінез-құлқына және қызметіне ақпарат көмегімен мемлекет пен жалпы қоғам мүддесінде ықпал ету қабілеті мен мүмкіндігі екенін атап өту қажет. Кең мағынада ол мемлекет пен азаматтық қоғамның мүдделерін қанағаттандыратын және олардың өкілдері арасындағы шығармашылық, конструктивті диалогты қамтамасыз етуге бағытталған ақпаратты жаңғырту мен таратуға байланысты адамдардың тіршілік әрекетінің ерекше саласы ретінде түсіндіріледі.

Қазақстан үшін сауатты мемлекеттік ақпараттық саясатты жүргізу, бірінші кезекте, азаматтық қоғамды дамытуды; содан кейін мемлекет пен БАҚ, сондай-ақ билік пен қоғам арасындағы сындарлы диалогты қамтамасыз етуді білдіреді; сондай-ақ азаматтар үшін ақпараттың ашықтығының анық-қанығына жету (презумпция) және олардың ақпараттық құқықтарын қорғау да маңызды болып табылады; ақпараттық кеңістіктің басты құрамдас бөліктерін ақпараттың еркін айналысын қамтамасыз етуге, еркін іздестіруге, ақпарат алуға, өндіруге және оны таратуға; қоғамның билікке деген сенімін арттыру; Қазақстанның басқа елдермен және т. б. тиімді өзара қарым-қатынастарын жолға қою болып саналады.

Қазақстан Республикасы мемлекеттік ақпараттық саясатты жүзеге асырудың маңызды құралы болып табылатын ақпарат пен насихат коммуникаторларының белгілі бір жиынтығына ие. Ол мемлекеттік ақпараттық агенттіктерді, телевизия мен радионы, баспаларды, газеттер мен журналдарды қамтиды.

Бұл бағыттағы жетекші мекемелер арасында«ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі, «Qazaqstan» ұлттық арнасы, «Хабар» агенттігі, «Қазақ радиосы», «Шалқар» радиосы, «Егемен Қазақстан» республикалық газеті, «Казахстанская правда» республикалық газеті бар.

«Егемен Қазақстан» газеті еліміздегі бас газет болып саналады. Соңғы уақытта газеттің жұмысы жақсаруда, мақалалар саны ұлғаюда, онда қабылданған қаулылар мен заңдардың мәні мен мазмұнына толық талдау жасалады. Бүгінде республиканың түкпір-түкпіріне тарайтын газеттің интернет редакциясы арқылы оқылым саны артып, күннен-күнге сапасы жақсаруда.

«ҚазАқпарат» Халықаралық ақпарат агенттігі» ЖШС қызметі тек республикалық ғана емес, шетелдік аудиторияға да есептелген. Агенттіктің негізгі міндеттері БАҚ-қа, мемлекеттік органдар мен ұйымдарға, басқа мекемелерге, қоғамдық ұйымдарға, сондай-ақ жекелеген тұлғаларға ақпаратты жинау және ақпарат беру болып табылады. «ҚазАқпарат» ішкі және сыртқы саясаттың маңызды мәселелері бойынша, аймақтық және халықаралық сипаттағы қоғамдық-саяси, сонымен қатар өзге де оқиғаларды бағалау бойынша ресми мәлімдемелерді таратады.

«ҚазАқпарат» Халықаралық ақпарат агенттігі» ЖШС-ның маңызды функцияларының бірі – Қазақстан Республикасының өмірі мен халықаралық оқиғалар туралы ақпараттың шетелге бағыты. «ҚазАқпарат» көптеген шетелдік ақпараттық агенттіктермен жұмыс істейді, олардың арасында ИТАР-ТАСС, КАБАР, БелТА, УкрИнформ, «НОВОСТИ-МОЛДОВА» ақпараттық агенттігі, MOLDPRES, Armenpress, АzәrTAc, Yonhap, EFE, БТА және т.б. бар.

Елімізде «ҚазАқпараттан» басқа «КазТАГ», «Интерфакс-Казахстан», «7News.kz», «ИА NewTimes.kz» және т.б. ақпараттық агенттіктер бар. Бұл ақпараттық агенттіктердің «ҚазАқпарат» секілді шетелдік серіктестері бар, бірақ әрқайсысы жаңалықтарды беру тәсілімен ерекшеленеді. Осы агенттіктердің әрқайсысының ел ішінде де, шетелде де танымал сайттары жұмыс істейді. Бұл ақпараттың газеттерге, теледидар мен радиоға қарағанда әлдеқайда ертерек түсетіндігімен байланысты.

Ал қазақ телевизиясының тарихы Кеңестік кезеңнен бастау алады. 1921 жылдың 29 қыркүйегінде Қазақ АКСР-ның пошта және телеграф халық комиссариаты Қазақ радиосын іске қосты, 1933 жылы ол Қазақ АКСР-ның радиосын және радиохабарларын тарату жеке комитетінің қарамағына шығарылды, 1978 жылы Қазақ КСР-нің телевизия және радиохабар тарату жөніндегі мемлекеттік комитеті (Қазақ КСР-нің Мемтелерадио) болып өзгертілді. 1958 жылы 8 наурызда Қазақ КСР Мемлекеттік телерадиосы Қазақстанда ОК қазақ өңірлік студияларының бағдарламалары үшін «аймақтық терезелері» бар Бірінші бағдарлама ретрансляциясын бастады. Кейін Кеңес кезеңінде Қазақ КСР Мемлекеттік телерадиосы бағдарламасы бүкіл Қазақ КСР-ін қамти отырып, жеке бағдарламаға («Қазақ телевизиясы») шығарылды.

1992 жылы Қазақ КСР Мемлекеттік телерадиокомпаниясы «Қазақстан» Мемлекеттік телерадиокомпаниясы («Қазақстан» ТКРК) болып қайта құрылды, ол сол кезде «Қазақстан 2», «Қазақ телевизиясы» «Қазақстан 1» деп өзгертілді. Бүкілодақтық радиодың 1-ші бағдарламасының жиілігі Қазақ радиосына, Маяктікі – Шалқар радиосына, Бүкілодақтық радионың 3-ші жиілігі – Маяктың жиілігіне өтті.

1994 жылы «Қазақстан» ТКРК Республикалық «Қазақстан» телерадиокорпорациясы («Қазақстан» РТРК) болып қайта құрылды, «Қазақстан-2» базасында «Алатау» телеарнасы құрылды, өз кезегінде 1995 жылдың күзінде оның орнына «Хабар» арнасы шыға бастады.

Бұгінгі таңда Қазақстанда эфирге шығатын телеарналар былай бөлінеді:

1. Универсалды (әмбебап) – Qazaqstan, Хабар, Бірінші арна Еуразия, КТК, 31 арна, СТВ

2. Ақпараттық – Хабар 24, Kazakh TV

3. Музыкалық – Hit TV, MuzZone, Gakku TV, Той Думан

4. Ойын-сауықтық – НТК, Жетінші арна, ON! Пятница

5. Балаларға арналған – Балапан

6. Спорттық – KazSport

7. Фильмдік – Ел Арна

8. Діни – Асыл Арна

9. Аймақтық – Astana TV, Almaty TV, Saryarqa, Qoq’she, Aqto’be, Man’g’ystay’, Jambyl, Ertis, Жетісу, Новое телевидение, Алау, ТДК-42, Тв-29, 5 канал (Қарағанды), Қазақстан-Атырау, Қазақстан-Семей, Қазақстан-Шымкент, Қазақстан-Орал, Қазақстан-Өскемен, Қазақстан-Қостанай, Қазақстан-Семей, Қазақстан-Қызылорда, Қазақстан-Петропавл.

Біздің зерттеу үшін мақсатты екі арна болып табылады, бұл бірінші бүгінде ұлттық арна атанған Qazaqstan – Қазақстанның мемлекеттік телеарнасы. Хабар таратудың басталу күні – 1958 жылғы 8 наурыз. «Қазақстан» РТРК АҚ құрамына кіреді. Тәулік бойы қазақ тілінде хабар таратады.

Телеарна Нұр-Сұлтан қаласында «Қазмедиа орталығынан» таратылады. Қазақстанның барлық облыстарында филиалдық аймақтық желісі бар. Хабар тарату кестесі ақпараттық, танымдық бағдарламалардан, фильмдерден және қазақ тіліндегі сериалдардан тұрады. Өңірлерде телеарна хабар тарату қаласына («Қазақстан-Тараз», «Қазақстан-Семей» және т.б.) сәйкес аталады, өйткені жергілікті хабар тарату желілерін «Қазақстан» РТРК АҚ филиалдары басқарады.

Ал екінші, тарихы 1994 жылдан басталатын «Хабар» телеарнасы 1997 жылдың 27 қаңтарынан бастап эфирге өз жиілігінде шыға бастады. Тәулігіне 14 сағат хабар тарату түрлі жанрдағы бағдарламалармен толықтырылды, эфирде тек ақпараттық бағдарламалар ғана емес, сонымен қатар мәдениет туралы телебағдарламалар, танымдық және ойын-сауық жобалары, ток-шоу, музыкалық концерттер пайда бола бастады.

Кәсіби телевизиялық тәсілдердің көпшілігі «Хабар» арнасында алғаш рет қазақстандық тележурналистика тарихында қолданылған. Хабар тарату торында публицистикалық, ойын-сауық, музыкалық, спорттық және агенттіктің басқа да бағдарламалары бар. Арнада жоғары рейтингтік телевизиялық сериалдар, деректі және көркем фильмдер көрсетіледі. Репертуарда түрлі жанрдағы кинокартиналар ұсынылған. Телеарна, елдегі аз ғана спорт түрлерінің бірі, әлемдік деңгейдегі спорттық жарыстарды тікелей эфирде көрсетеді. Агенттіктің техникалық базасы маңызды саяси және мәдени акцияларды оқиға орнынан тікелей трансляциялауға мүмкіндік береді. 2012 жылдың 1 желтоқсанынан бастап Нұр-Сұлтан қаласындағы «Қазмедиа орталығы» медиа орталығынан хабар таратады.

Жоғарыда көрсетілгендердің бәрінен біз елімізде ақпараттық агенттіктер мен теледидардың дамып, сол арқылы одан әрі жетілдіру үшін негіз қалатыны туралы қорытындыға келдік. Бұл, ең алдымен, жоюды талап ететін кемшіліктерге, сондай-ақ шетелдік хабар таратушыларға біздің ақпараттық кеңістігімізді толтыруға себеп бере отырып, халықты қажетті ақпаратпен қамтамасыз ете алатын бірыңғай ақпараттық ағын құруға қатысты. Ақпаратты бұрмалау әрекеттерін, яғни халықты дезинформациялауды болдырмау үшін ең алдымен мемлекеттік арналардың іс-қимылын үйлестіру қажет. Мемлекеттік ақпараттық саясат қағидаттарына негізделе отырып, бірнеше ірі міндеттерді шешу үшін негіз қалануы тиіс. Бірінші кезекте бұл елдің бірыңғай ақпараттық кеңістігін нығайту. Келесі қадам ақпараттық қызмет көрсету саласын қалыптастыру, ақпаратты тарату және пайдалану, қоғамдық қатынастарды реттеудің құқықтық алаңын кеңейту жолымен мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге байланысты. Ақпараттық саясат орталық пен өңірлер арасындағы байланысты нығайтуға, сондай-ақ елдің тұтастығын нығайтуға ықпал етуі тиіс. Осындай ауқымды міндеттерді шешу қажеттілігі ақпараттық ресурстардың барлық түрлерін, ақпараттық-телекоммуникациялық инфрақұрылым элементтерін тиімді басқаруды, мемлекет тарапынан отандық ақпараттық өндірісті, ақпараттық қызмет көрсету нарығын қолдауды талап етеді. Мемлекеттік электрондық және баспа БАҚ қызметін реттеу өте маңызды. Мемлекеттік ақпараттық саясаттың бірінші кезектегі практикалық іс-шараларын іске асыру және таңдау қазіргі уақытта экономикалық дағдарыспен анықталады.

Қоғамдық назардың басты мақсаты ақпараттың еркін таратылуы мен тұтынылуын құру болып табылады. Бұл азаматтардың маңызды конституциялық құқығы. Бұл мемлекеттік ақпараттық саясатты бірінші кезекте елде демократиялық қайта құруларды жүргізудегі елеулі қозғаушы күш ретінде қарастыруға себеп болып табылады. Алдағы уақытта құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуына ұзақ жол беретініне қарамастан, ақпарат ашықтығы қағидатына және ақпараттық заңнаманың тұрақты дамып келе жатқан жүйесіне негізделген Қазақстанда жаңа ақпараттық тәртіпті қалыптастыру туралы айтуға болады.

Біздің пікірімізше, жоғарыда көрсетілген қорытындылар БАҚ-қа қатысты ақпараттық саясатты жүргізуде негіз қалаушы болуға тиіс. БАҚ-тың өзі шетелдік тәжірибеге сүйене отырып, өзінің маңыздылығын түсінуі, ақпаратты жедел және дұрыс тексере отырып, оны өз шығарылымдарында жариялауы тиіс.

Елдегі ақпараттық ресурстардың қазіргі жай-күйін негізге ала отырып, оларды қалыптастыру процесі баяу дамып келе жатқаны туралы айтуға болады. Жүйе іс жүзінде қайта құру сатысында. Елде бар деректер базасы (бұқаралық коммуникация құралдары, кітапхана және мұрағат қорлары) сатып алынған және бейімделген шетелдік бағдарламалық жүйелерде құрылған. Қазіргі қазақ қоғамында ақпараттық қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін ақпараттық ресурстарды пайдалану деңгейі өте төмен. Бұл жерде анықтамалық аппараттың, ақпараттық ресурстар мен т. б. навигация құралдарының болмауы өз рөлін атқарады.

Қазақстан Республикасының Бірыңғай тұрақты және тұрақты ақпараттық кеңістігін құру және дамыту үшін басты шарттардың бірі жаппай компьютерлендіру болып табылады. Бұл ақпараттық кеңістікті кеңейтуге және ақпараттық ресурстарға кең қолжетімділікті ашуға мүмкіндік береді, халықтың билікпен үндесуі үшін негіз дайындауға мүмкіндік береді.

Ел Үкіметі мектептерді, жоғары оқу орындарын және муниципалдық мекемелерді компьютерлендіру бағдарламасын іске асыруда. БАҚ өзінің негізгі қасиеттері мен рөлдерімен қатар, халықтың ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыруды алдын ала анықтайды. Бұл елдің имиджіне де қатысты. БАҚ мемлекеттің ақпараттық-имидждік саясатын жүргізу үшін шексіз мүмкіндіктерге ие. Мемлекеттің, атап айтқанда БАҚ-қа қатысты мемлекеттік ақпараттық саясаттың бірінші кезектегі міндеті олардың жиынтық және тиімді жұмысын қамтамасыз ететін құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру шараларын іске асыру болып табылады. Бүкіл елдің болашағы осыған байланысты болуы мүмкін, өйткені біз БАҚ туралы ғана емес, «төртінші билік» атағын ақтауға тиіс сәттің болғаны туралы айтамыз.

Бұл бірінші кезекте, әлемде басым ақпараттық қоғаммен байланысты. Ақпараттық қоғам дәстүрлі өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласы басым қоғамнан ерекшеленеді, өйткені ақпарат, білім, ақпараттық қызметтер және оларды ұсынуға байланысты барлық салалар (телекоммуникациялар, компьютерлер, телевизия) экономикалық дамуда басым неғұрлым жылдам қарқынмен өсіп келе жатқан жаңа жұмыс орындарының көзі болып табылады.

Ақпараттық қоғам жағдайында БАҚ туралы айтатын болсақ, әдетте бірнеше сәттер бар. Біріншісі – бұл дигитализация (цифрландыру), барлық БАҚ-ты цифрлық түрге көшіру. Газеттер компьютерде теріледі және Интернетте олардың электрондық нұсқалары бар. Цифрлық радио жиілік санын ұлғайтуға мүмкіндік береді және оны интернетке қосылған компьютер арқылы тыңдауға болады. Телевизия да сондай-ақ, цифрлық түрге өтіп келеді және бұл цифрландыру процесі барлық дәстүрлі БАҚ-қа қолжетімділікті жеңілдететін және жеңілдететін, бірдеңе барлық БАҚ-тарды бірегейлендіретін, біріктіретін өте маңызды сәтке айналады. Осы жерден БАҚ-тың конвергенциясы туралы және жақын арада біздің теледидарларымыздың барлық БАҚ-тарға қол жетімділігінің делдалына айналатыны туралы қорытынды жасалады.

Бұл процесс әр елде әртүрлі жүреді. Бір жерлерде ақпараттық қоғам бар (батыс елдері), ал бір жерде ол жаңадан дами бастайды. Оның дамыған және дамушы елдерде өзіндік ерекшеліктері бар. Г.М.Маклюэннің пікірінше, қоғам түрі негізінен коммуникацияның басым түрімен анықталады, коммуникацияның тарихи нысандары бір-бірінен өтіп, өз конфигурациясын өзгерте алатын галактиктерге ұқсайды. Жаңа ақпараттық ортаның толық масштабты дамуы бүкіл ғаламтор (интернет) ғана емес, сонымен қатар жерсеріктік телехабар тарату, радиохабар тарату, интерактивті БАҚ деп аталатын ұтқыр байланысты қамтиды. Олар қазірдің өзінде экономикаға, әлеуметтік құрылымға әсер етеді және ақпараттық саясатты құру проблемасына ерекше назар аударуды талап етеді.

Бірінші кезекте негізге алынатын міндет – бұқаралық ақпарат құралдарына, бұқаралық коммуникация құралдарына немесе ақпараттық технологияларға қатысты оның функциялары ғана емес, ақпараттық қоғамды қалыптастырудағы мемлекеттің рөлін айқындау қажет.

Ақпараттық индустрияның қарқынды дамуы, оның әсері ақпараттық өрістің қалыптасуындағы мемлекеттің рөлін және БАҚ-пен қарым-қатынас құрудағы орынды анықтау қажеттігіне алып келді. Мемлекет қоғамның әртүрлі субъектілерінің одан арғы іс-қимылдарын айқындауда үйлестіре және жәрдемдесе отырып, болып жатқан өзгерістердің жолсерігінің рөлін өзіне ала алады. Мемлекеттің міндетіне қоғам мен индивидтің оң даму бағытына жәрдемдесетін экономикалық, құқықтық және нормативтік базаны қалыптастыру кіреді. Енді бұл азаматтық қоғам институтына кіретін БАҚ-қа да қатысты.

Бұл міндет, мысалы, мемлекеттік ақпараттық саясат пен ақпараттандыру саясатын тұжырымдауға қарағанда анағұрлым ауқымды. Мемлекеттік ақпараттық саясаттың тұжырымдамасы – бұл мемлекет пен БАҚ-тың өзара қарым-қатынасы, ақпараттандыру саясаты – мемлекеттік мекемелерде ақпараттандыру құралдарын пайдалануға бағытталған шаралар кешені.

Мемлекет пен БАҚ-тың өзара қарым-қатынасы – барлық елдегі қарама-қайшы мәселе. Мұндай қатынастар БАҚ туралы заңдармен реттеледі және барлық жерде БАҚ-тың сөз бостандығына құқығын жариялайды.

Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану бұл мәселеге мүлдем жаңа ештеңе қоспағанмен, БАҚ мүмкіндіктерін арттырады. Бұл билік тарапынан жиі қабылданбайды, өйткені олар ақпарат ағынын бақылауды сақтауға тырысады. Заманауи технологиялардың мүмкіндіктерімен бұл өте ауыр міндет болып отыр. Сондықтан да БАҚ пен билік мүдделерінің тепе-теңдігі қажет.

Соңғы уақытта мемлекеттік ақпараттық саясатты әртүрлі анықтау үрдісі байқалады. Бұл бұқаралық коммуникациялардың жаңа құралдарының, едәуір ақпараттық ресурстардың пайда болуымен байланысты. Мемлекеттік ақпараттық саясат, шын мәнінде – бұл мемлекеттік органдардың қызметін реттеуші. Ол тек БАҚ қана емес, сонымен қатар телекоммуникацияларды, ақпараттық жүйелерді қамтитын қоғамның ақпараттық саласын дамытуға бағытталған, яғни оның барлық түрінде ақпаратты жасауға, сақтауға, өңдеуге және беруге байланысты өндірістер мен қатынастардың барлық жиынтығын қамтиды. Азаматтардың түрлі ақпаратқа жедел қол жеткізу мүмкіндіктерін кеңейтетін жаңа ақпараттық технологиялар қоғам мен мемлекеттің ақпараттық өзара іс-қимылының сипатын өзгертуге қабілетті. Олар сондай-ақ адамдардың саяси шешімдер қабылдау процесіне қатысу және Үкіметтің іс-қимылдарын қадағалау мүмкіндіктерін арттырады. Тек оны тұтыну ғана емес, ақпаратты белсенді шығаруға мүмкіндік береді. Олар сондай-ақ жеке өмірін қорғау және жеке жолдаулар мен коммуникациялардың жасырын болуын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік мекемелерге ақпараттық технологияларды кең ауқымды енгізу оларды азаматтарға жақындатуға, халыққа көрсетілетін қызметтерді жақсартуға және кеңейтуге, тиімділікті арттыруға, жаңа ақпараттық технологияларды, өнімдер мен қызметтерді құруды ынталандыруға жағдай жасайды.

Мемлекеттік органдарда ақпараттық технологияларды пайдалану екі негізгі мақсатты көздейді: біріншіден, мемлекетті халық үшін неғұрлым демократиялық, ақпараттық ашық ету, оған ақпараттық технологиялардың көмегімен халыққа және бизнеске бірқатар мемлекеттік қызметтер көрсету, статистика, заңдар жинағы, оның ішінде мемлекеттік ведомстволардың Интернетте өз беттерін құруы, жұртшылықпен диалог орнату арқылы мемлекеттік ақпарат массивтерін ашуға ықпал етеді; екіншіден, мемлекеттік аппарат қызметінің тиімділігін арттыру. Ақпараттық технологияларды пайдалану – мемлекеттік органдардың қызметін жақсартуға бағытталған шаралардың бірі.

Ақпараттық жарылыс, электрондық технологиялардың дамуы миллиондаған адамдарға бүкіл әлем бойынша көлемді ақпараттық ресурстарға жылдам қол жеткізу мүмкіндігін, әртүрлі нысандарда ұсынылған ақпаратпен алмасу мүмкіндігін қамтамасыз етті. Бұл технологиялар әлеуметтік дамудың тамаша перспективаларын ашады, бірақ сонымен бірге әлеуметтік қайшылықтарды шиеленістіріп, қоғамда наразылықты тудыруы және тіпті коллапсқа (жаппай күйреу) әкелуі мүмкін.

Егер бірыңғай әлемдік ақпараттық кеңістіктің қалыптасуы туралы айтатын болсақ, онда ол біртіндеп, қоғамдық прогресс пен болашақтың дамуының негізгі бағыттарын айқындайтын жаһандық даму факторына айналады. Ақпараттың өзі мемлекеттердің маңызды стратегиялық ресурсы болып табылады. Барлық игіліктерімен бірге ХХІ ғасырда адамзатқа берілген ғаламдық ақпараттық-технологиялық төңкеріс, халықаралық және мемлекетаралық қауіпсіздікке үлкен үндеу тастап отыр.

БАҚ-пен жұмыс істеудің қазіргі әдістері мен түрлері, оларды әзірлеу және практикалық пайдалану Қазақстан халқының мүддесі мен мәдени және тарихи дәстүрлеріне сай келетін рухани құндылықтарды қалыптастыруға, дамытуға және таратуға жәрдемдесуге мүмкіндік береді. Бұқаралық ақпарат құралдары ұлттық сана-сезім мен патриотизмді арттыруға, Қазақстанның шынайы дәстүрлері мен ұлттық мәдениетін қолдауға және дамытуға ықпал етуі тиіс.

Бұл міндеттерді шешуде халық пен мемлекеттік институттар арасындағы қарым-қатынастарды ұйымдастырудың тетігіне шын мәнінде қызмет етуге мүмкіндік беретін БАҚ-ты мемлекеттік қолдау маңызды болып табылады. Бұл қатынастар БАҚ-қа бір жағынан билік мүддесін, екінші жағынан халық мүддесін, мәдени дамуды, олар мен қоғам арасындағы диалогты білдіруші болуға мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы бұқаралық ақпарат құралдары әлемдік оқиғаларды жедел түрде көрсетіп қана қоймай, алдын ала сүзіп, мақсатты түрде іріктей отырып, ақпаратты талдаумен айтарлықтай дәрежеде айналысады. Осының арқасында бұқаралық ақпарат құралдары адамдардың санасына әсер етудің қуатты құралы болып табылады.

Журналистердің ақпаратқа қол жеткізу еркіндігі іс жүзінде шешілмеген. Бұған бұқаралық ақпарат құралдарында жеке және мемлекеттік құпияларды құқықтық қорғау, азамат пен қоғамды бұқаралық ақпарат құралдары тарататын жалған және теріс пиғылды ақпараттан қорғау жағдайын қосуға да болады. Бұқаралық ақпарат құралдары білім беру міндеттері мен ұлттық мәдениетті сақтау мен дамытудың міндеттерін толық көлемде орындамайды.

Республикалық, сондай-ақ аудандық және облыстық мемлекеттік билік пен басқару органдарының қызметі туралы халықты ақпараттандыру мәселесі де маңызды болып табылады. Халықтың қалың жігі үшін экономикалық реформалардың барысы, әлеуметтік міндеттерді шешу, азаматтардың қоғамдық және жеке өмірін реттейтін құқықтық актілер мен нормалар туралы объективті ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз етудің нақты қажеттілігі бар. Билік құрылымдары мен халық арасында делдал болып табылатын арнайы ақпараттық орталықтар туралы мәселені шешу қажет.

Қазақстан Республикасында баспасөз, баспа және электрондық бұқаралық ақпарат құралдарының қызметін мемлекеттік реттеу ажыратылғанын атап өткен жөн. Осыған орай еліміздің БАҚ-тың қызметін реттейтін мемлекеттік мекемелер бар. Бұл Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі және Әділет министрлігі. Тәжірибе көрсеткендей, БАҚ-ты бір мекемеге шоғырландыру олардың қызметін үйлестіруге мүмкіндік береді. Мысалы, мұндай тәжірибе Ресейде кездеседі, онда БАҚ қызметін байланыс, ақпараттық технологиялар және бұқаралық коммуникациялар саласындағы қадағалау жөніндегі Федералдық қызмет (Роскомнадзор) реттейді.

Жоғарыда айтылғандардың барлығын қорытындылай келе, біз мемлекеттік ақпараттық саясаттың бірінші кезектегі шаралары мынадай болуы тиіс екенін көріп отырмыз: жүргізіліп отырған реформаны ескере отырып, мемлекеттік басқару жүйесін, баспасөз, телевизия және радио хабарларын тарату, бұқаралық коммуникация қызметін реттеу жөніндегі мемлекеттік басқарудың бірыңғай органын құру; Қазақстан Республикасының халқын республикалық және телевизия және радио бағдарламаларымен толық қамту бағдарламасын қабылдау және іске асыру; Қазақстан Республикасының; бұқаралық ақпарат құралдарын бизнестің мүдделеріне, адамдар тобына бағынуға және олардың бұқаралық ақпарат құралдарына ықпал ету мүмкіндіктеріне жол бермеу; сөз және ақпарат бостандығына кепілдік беру, бұқаралық ақпаратты еркін тарату, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы зорлық-зомбылықты насихаттауға жол бермеу, бұқаралық ақпарат құралдарында плюрализмді қамтамасыз ету, ресми ақпаратқа қол жеткізу, бұқаралық ақпарат құралдарын ақпараттық саясаттың базалық қағидаттарына бағдарлау бөлігінде заңдарды жетілдіру; бұқаралық ақпарат құралдарын халыққа ақпараттық әсер ету технологияларын қолданар алдында қолдануға, адамды қайта бағдарламалауға, оның рухани өсуіне және моральдық ыдырауына жол бермеу, семсер, нигилистік және Қазақстан қоғамына қолайсыз басқа да сезімдерді қалыптастыратын ақпараттық манипуляцияның жолын кесу; ақпараттық-психологиялық, ақпараттық-мәдени агрессияға, экспансияға және басқа да қауіп төндіретін акцияларға қарсы тұру және оларды жою; бұқаралық ақпарат құралдарының халықты, әлеуметтік институттар мен мемлекетті объективті хабардар ету функцияларын тиімді орындауы үшін ұйымдастырушылық, құқықтық, экономикалық және технологиялық жағдайлар жасау; ақпараттық саладағы құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілікті құқықтық реттеу.

Интернетті пайдаланудың рөлі туралы да ұмытуға болмайды. Бүгінде әлеуметтік желілердің дамып, қоғам санасына айтарлықтай өз әсерін тигізіп жатқаны мәлім. Мұндай желілік материалдардың қоғамдық пікір мен санаға әсері, осы ақпараттық кеңістікті тиімді пайдалану Қазақстан Республикасының ақпараттық саясатының маңызды элементі болып табылады. Бұл бағытта ақпараттық саясат бірінші кезекте ұлттық корпоративтік желілер мен коммерциялық жүйелерді құру мен дамытуды ынталандыруға бағытталады. Бұған Интернетке қолжетімділікті қамтамасыз ететін және халықтың әлеуметтік осал топтарынан пайдаланушыларға жеңілдіктер беретін провайдерлердің қызметі де кіреді.

Ақпараттық саясат басқа ақпараттық жүйелердің ресурстарын пайдалануды да қамтиды. Ақпараттық саясатты толыққанды іске асыру үшін мемлекеттік ақпараттық ресурстарды иелену және билік ету жөніндегі өкілеттіктерді орталық, жергілікті мемлекеттік билік органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары арасында бөлу маңызды. Ақпараттық ресурстарды басқару жүйесін және оны іске асыру тетіктерін нормативтік құқықтық, қаржылық-экономикалық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді әзірлеу және жетілдіру қажет. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарымен көрсетілетін, мекеме ішілік мамандандырылған бағдарламалық қамтамасыз етудің біріздендірілген мемлекеттік қызметтер тізілімін құру да мақсатты түрде жүзеге асырылады. Қазіргі заманғы өзгермелі әлемде сәйкессіздік орын алуы және нәтижесі ретінде түрлі салаларда, соның ішінде әсіресе ақпараттық салаларда мүдделерге қарсы тұру болуы мүмкін. Бұл саладағы мүдделер қақтығысы жиі қауіп-қатерлер нысандарын иеленетін ақпараттық қарама-қайшылық түрінде көрінеді. Жоспарланған акция ретінде ақпараттық қауіп ақпараттық ресурстарға және жеке ақпараттық ресурстарды қорғауға бағытталған арнайы құралдар мен тәсілдерді мақсатты пайдалану болып табылады.

Мақсатты сыртқы және ішкі ақпараттық акциялар мен отарлық сипаттағы іс-шаралар мемлекеттік мүдделерге қатер төндіруі мүмкін. Бұл мән-жай ерекше жағдайлар ретінде тұжырымдалуы мүмкін және оларды жою жөніндегі бірінші кезектегі шаралар ретінде мемлекет талдануы тиіс. Ерекше ақпараттық жағдайлар сыртқы қауіп, ақпараттық экспансия пайда болған кезде ақпараттық объектілер мен жүйелерде туындауы мүмкін. Табиғи апаттар, төтенше жағдайлар, террористік актілер, қоғамдық қауіпті наразылықтардан туындаған жағдайлар және тағы сол сияқты осындай акциялардың тәуекелі жоғары. Демократиялық институттардың дамуына қарай болып жатқан мемлекеттік ақпараттық ресурстардың ашықтығы деңгейінің артуынан туындаған қоғамның ақпараттық ашықтығының өсуіне байланысты және осындай жағдайлардың пайда болуына себеп болып табылады. Кейбір шекті мәнде мемлекетті басқару жүйесінің елеулі ақпараттық ашылуы оның орнықтылығының бұзылуына және жағдайдың дамуын бақылауды ішінара жоғалтуға әкеп соғуы мүмкін. Егер бұл орын алса, ақпараттық-басқару технологияларының дамымауы жағдайында хаосқа әкелуі мүмкін. Мұның бәрі жалпы жүйенің бақылауынан айырылады.

Ішкі және сыртқы саясаттың құрамдас бөлігі болып табылатын мемлекеттік ақпараттық саясат ақпараттық саладағы мемлекеттік билік және басқару органдарының қызмет саласын белгілейді. Мемлекеттің ақпараттық-имидждік саясатын ілгерілету жөніндегі шараларды әзірлеу, қабылдау және іске асыру бірінші кезекте тұратын мәселе.

Қазақстан халқының діндарлығының жоғары деңгейін ескере отырып, ішкі ақпараттық нарықты экстремизмнен босату және қорғау қажет. Бұл сондай-ақ Қазақстан Республикасы халқының зорлық-зомбылығын, радикализмін, фанатизмін және басқа да жағымсыз және тән емес менталитетін насихаттайтын баспа, бейне және аудиоөнімдерге қатысты. Бірінші кезекте мұндай акциялардың мақсаты қоғамның ұлттық, діни немесе басқа да белгілері бойынша бөлу болып табылады. Сондай-ақ отандық ақпараттық нарықты әдейі импортталатын төмен деңгейлі баспа өнімдерінен, оның ішінде қазақ қоғамының адамгершілік-идеологиялық тұрақтылығына қауіп төндіретін порнографиялық сипаттағы өнімдерден қорғау қажет.

Мемлекеттің имиджі жүйелі және мақсатты қызмет нәтижесінде, негізінен мемлекеттік билік органдарының, бұқаралық ақпарат құралдарының, ғылыми қоғамдастықтың, қоғамдық бірлестіктердің, саяси және коммерциялық топтардың күш-жігерін шоғырландыратын және шоғырландыратын күш-жігердің қалыптасатыны белгілі.

Имиджді қалыптастыру мен оны қамтамасыз етудің ең тиімді құралы баспа және басқа да бұқаралық ақпарат құралдары болып табылады. Сондықтан, елдің беделі тәуелді мерзімді баспа, радио, теледидар, интернет-кеңістіктің ресурстары қызметі рұқсат етілген шеңберді нақты анықтауға тиіс. Осының барлығы жиынтығында мемлекеттің имидждік саясатының ақпараттық құрылысшысын іске асырудың басты құралы ретінде қызмет етуге арналған маңызды әлеуметтік институт болып саналады.

БАҚ-тың елеулі массивінің мазмұнын талдау Қазақстандағы нақты саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайдың әлемдік (бірінші кезекте ТМД) ақпараттық кеңістікте көрсетілуі жеткіліксіз және тең емес екендігін көрсетеді. Жарияланатын материалдардың басым бөлігі бытыраңқы ақпараттық хабарламалардан тұрады. Олар, әдетте, аз мөлшерде. Басқа бөлігі жергілікті тақырыптарды қарастырады және бұл ретте республикаға қатысты теріс ақпараттар бар.

Классикалық әдістер мен PR технологияларын бейімдеу негізінде елдің оң имиджін қалыптастыру тұжырымдамасын әзірлеу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:

1. Елдің және бәсекелес елдердің бейнесінің құрылымын талдау және аудитория талаптарын анықтау. Ең қолжетімді ақпарат көзі келесі параметрлер бойынша мониторинг жүргізуге болатын шетелдік БАҚ болады: субъектінің жаңалығы, мағыналық және бағалау сипаттамалары.

2. Имидж сипаттарын тұжырымдау.

3. Қолданыстағы коммуникация арналарын саралау – әлемдік қоғам санасына ел салтының моделін ілгерілету үшін. Негізгі арналарға мыналарды жатқызуға болады: Халықаралық қатынастар (осыған байланысты дипломаттардың имиджі үлкен мәнге ие болады): шет елдердің БАҚ; ұлттық БАҚ; халықаралық маңызы бар іс-шаралар.

4. Коммуникация арналарының бірыңғай жүйесіне интеграциялау жолдарын іздеу, атап айтқанда имидждік сипаттамаларды түрлі контекстерге аудару.

5. Коммуникативті әсер ету объектілерін құрылымдау – Қазақстанның әлемдік қоғам санасында қажетті бейнесін ілгерілету процесін қамтамасыз ететін қоғаммен байланыс әдістері мен технологияларын бейімдеу үшін.

6. Имидждік коммуникация стратегиясын әзірлеу.

Кез келген елдің имиджін қалыптастыру екі деңгейде: ресми және жеке деңгейде қатар жүретінін ескеру қажет. Соңғысы көп жағдайда бейне түсінігімен жақындастырады. Оның қалыптасуының алғышарты елге жеке қызығушылық, негізгі арна – жеке коммуникациялар болып табылады. Ресми деңгейде мемлекеттің имиджін қалыптастыруға саяси коммуникациялар қосылады.

Біздің ойымызша, республиканың және оның басшылығының оң имиджін құру жүйесінің тиімді жұмысы екі базалық буынды қамтуы тиіс: біріншісі – ресейлік және әлемдік медиа-нарықтарға пәрменді арналарды құру; екіншісі – оң ақпарат ағынын қалыптастыру.

Елдің имиджі тақырыбын жалғастыра отырып, «Forbes Kazakhstan» журналының 2017 жылғы 10 наурыздағы № 6 санында жарық көрген, ішкі саясат маманы У.Салапаеваның «Ақпараттық ресурс» атты мақаласын келтіреміз. Сыртқы саяси қызметке арналған мақала ұсынымдық сипатқа ие. Автор медиа-нарықтарға ақпараттық ағындардың белгілі бір санын қалыптастыру кезінде ақпаратқа сұраныстың қазіргі заманғы құрылымын ескеру керектігін атап көрсетеді:

−      Баспасөз – аналитикалық, идеологиялық хабар тарату құралы;

−      Телевизия – жаппай «миды жуу» құралы;

−      Интернет – жедел жаңалықтар тарату құралы.

Әлемдік қоғамдастық алдында Қазақстанның оң имиджін жасау жөніндегі жүйенің ақпараттық базасын қалыптастыру бұқаралық ақпарат жеткізушілерінің бірыңғай, жақсы қалыптасқан жүйесін дереу құруды талап етеді. Олар қажетті жиіліктегі және жоғары сападағы жаңалықтар себептерін қалыптастыра білуі тиіс. Бұл жағдайда Президенттің, Парламенттің, СІМ-нің, шетелдік елшіліктердің, басқа да ведомстволар мен мекемелердің, республиканың жаңалықтар агенттіктерінің отандық және шетелдік әріптестермен тұрақты және тілектестік өзара іс-қимылының тәжірибесін бекіту маңызды болып табылады.

Жоғарыда аталған бұқаралық ақпарат жеткізушілерінің бірі – Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі жұмысының ерекшелігін, бағытын және нысанын атап өту өте маңызды. Ақпаратты басқаруға жүктелуі тиіс негізгі міндеттер мынадай: бұл бірінші кезекте елдің сыртқы саясатын ақпараттық қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды әзірлеуге және жүзеге асыруға, ол туралы отандық және шетелдік жұртшылықты кең ауқымды ақпараттандыруға, халықаралық аренадағы мәні мен мақсаттарын, бастамалары мен нақты акцияларын дұрыс түсінуді қалыптастыруға қатысу; одан кейін халықаралық ақпараттық мәселелерді пысықтаған және Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдар мен ақпараттық тақырып бойынша форумдарға қатысуын қамтамасыз еткен жөн; ақпараттық саладағы халықаралық ынтымақтастықты мекеме аралық үйлестіруге қатысу; еліміздегі шетелдік БАҚ тілшілерін аккредиттеу және олардың кәсіби қызмет көрсетуіне жәрдем көрсету.

(Суреттер pixabay.com сайтынан алынды)

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға