Елімізде ақпараттық технологиялар саласы қалай дамып жатыр?
Ақпараттық технологиялар саласындағы маман тапшылығы – Қазақстан нарығында ғана емес, ТМД елдерінің көпшілігінде бар проблема. Жаңа технологиялар зымырап аққан жұлдыздай жедел дамыған заманда сұраныс күн санап ұлғаймаса, кемімей келеді. Әлемдік деңгейдегі зерттеулерге сүйенсек, IT мамандарға деген сұраныс екінші орында тұр екен.
Сондай-ақ ақпараттық технология қызметкерлері еліміздегі ең жоғары жалақы алатын мамандар қатарына жатады. Бірақ осыған қарамастан, тапшылық байқалады. Осы және өзге де ақпараттық технологиялар саласындағы өзекті мәселелерді IT саласы бойынша сарапшы Наркез Боранбаевадан сұрап білдік.
– Еліміздегі цифрландыру, ақпараттық технологиялардың даму деңгейіне қандай баға бересіз? Отандық IT-индустрия қаншалықты жылдам дамып келеді, қандай өзгерістер мен кемшіліктер бар?
– Ақпараттық технологиялардың дамуы күнделікті өмірде үлкен маңызға ие. Шын мәнінде, елдің бір бұрышындағы оқиға технологияның көмегімен лезде таратылады, бүкіл республика бір сәтте ақпаратқа қол жеткізе алады, ол қандай формат, қандай көлемдегі ақпарат болса да дүниенің кез келген бұрышынан ақпаратқа жылдам қол жеткізуге болады. Сондықтан да ел дамуында ақпараттық технологиялардың дамуы аса маңызды. Ал еліміздегі ақпараттық технологиялардың даму деңгейіне келетін болсақ, цифрландыру жоғары деңгейде жүріп жатыр деуге толық негіз бар деп ойлаймын. Өздеріңіз де білетіндей, Халыққа қызмет көрсету орталықтарының көптеген қызметтерін электронды түрде алуға болады. Egov.kz порталы – еліміздегі цифрландыру саласындағы сәтті жоба деп айтар едім. Мемлекеттік мекемелер ғана емес, бизнес-секторлары цифрлық әлемге қарай жылжуы тиіс. Ақпараттық әлемде бізде әлі де қорқыныш пен сенімсіздік бар. Сонымен қатар кәсіпқойларға берік іргетас жетіспейді. Біз университеттен емес, мектептен бастауымыз керек. Шетелдік мектеп оқушылары веб-шолғыштар мен мобильді қосымшалар жасай алады. Біздің көптеген колледж студенттері үшін бұл мүмкін емес. Мектептегі информатика деңгейі өте төмен. Біріншіден, құрал-сайман ескі, екіншіден, мұғалімнің білім деңгейі жеткілікті дей алмаймыз. «Delphi, turbo pascal, visual basic, сосын c, c+, c++»-ті өтеді. Бұл тілдер жаман емес, turbo pascal-дің көмегімен де бағдарлама жасауға болады. Бірақ қазіргідей ақпараттық технологиялар сәт сайын дамып жатқан кезеңде тым ескіріп кетті. Статистика көрсеткендей, біздің саламызда кәсіби дайындық жағдайына байланысты елде 5000-нан астам маман жетіспейді.
2030 жылға қарай 180 мамандық жойылу алдында тұр. Ричард Саскиндтің "Мансаптың болашағы" атты кітабы жарық көрді. Автор жаңа технологиялардың дәстүрлі жұмыс түрлерін жеңілдетуі мүмкін екенін айтады және болашақ генетиктер, ақпараттық сарапшылар, медициналық роботтар және виртуалды өмір сәулетшілері сияқты мамандықтар пайда болады деп санайды.
– Қазір ақпараттық технологиялар саласы көптеген мүмкіндіктері бар дамып келе жатқан сала болса да, біз әлі де сол ескі көзқараста қалып келе жатырмыз. Бүгінгі таңда компьютерлік тілді түсінетін кез келген адамды программист деп қабылдайды, бұл елімізде осы саланың толық дамымай жатқанын білдіре ме?
– Көп адамның біздің салаға деген көзқарасы дұрыс қалыптаспағаны жасырын емес. Мәселен, біз заңгерлерге жалпылама қараймыз., Шын мәнісінде олардың түрлі сала бойынша бөлінетін маман ретінде мән бере бермейміз. Олар: прокурорлар, адвокаттар, нотариустар, жылжымайтын мүлік заңгерлері, неке мәселелері секілді түрлі маманданған заңгерлер болады. Менің де айтпақ ойым дәл осы секілді IT мамандарын "IT сарапшылары" деп атай салады. Олар да бағдарламашылар, серверлік жабдық сарапшылары, компьютерлік техниктер, жүйелік әкімшілер және осылардың ішіндегі ең танымалы IT талдаушылары болып бөлінеді. Осы уақытқа дейін компьютер маманы болу үшін сізге тек бағдарламалау тілін білу және компьютердің құрылымын түсіну жеткілікті болатын. Ал қазіргі талап мүлдем өсіп кетті. Бұлардан бөлек бугхалтерлік есеп секілді бірнеше саланы білуіңіз керек.
– IT маманы болу үшін қандай қасиеттерді дамыту керек?
– IT мамандары талдау мен кодтауды әзірлеуі керек. Мүдделі тараптарды басқару тұжырымдамасы бар. Яғни, сіз жұмыс істейтін әріптестеріңізбен дұрыс қарым-қатынас орната алуыңыз қажет. Сіз стратегия құрып, мәселенің мәнін таба білуіңіз керек. Себебі сіз өзіңіздің жобаңызға қатысты мәселелерді шеше алатын болсаңыз ғана мықты бағдарламашы болаласыз. Бағдарламалық жасақтаманы меңгеру және дағдыларды дамыту қажет. Егер сіз IT саласында тәжірибе жинағыңыз келсе, оның жолын табуыңыз қажет. Сондай-ақ қандай қиындықтар туындаса да, шыдамдылықты жоғалтпау қажет. IT өнімдерін сынақтан өткізетіндер, бағдарламашылар, веб-әзірлеушілер сияқты мамандықтар бар. Бұл кәсіп иелеріне ағылшын тілі ауадай қажет. Егер сіз шарттарды білмесеңіз, нәтижеге жете алмайсыз. Әсіресе, егер Еуропада орналасқан халықаралық компанияда жұмыс істеуді жоспарласаңыз, шетелдік әріптестермен еркін сөйлесу үшін сізге тек техникалық тілдерді ғана емес, сонымен қатар ауызекі тілді де білу қажет. Бұл – сіздің кәсіби болашағыңызға байланысты тағы бір маңызды сәт. IT индустриясы шетелде дамып, Ресейге жетеді. Ресейден бізге келеді.
– Шетелдік IT компанияларының ішкі нарықта кемшіліктері бар ма?
– Иә, біздің нарықта көптеген шетелдік компаниялар бар. Біз олармен жұмыс істеу үшін серіктестік орнатуды жөн көреміз. Мысалы, бұл компаниялар өз компанияларына тиесілі тапсырмаларды орындайды, содан кейін бізге компаниямызға тиесілі жағдайларды ұсынады. Сондықтан біз қолымыздан келгеннің бәрін жасаймыз және оларға жетіспейтін нәрсені береміз. Біз шетелдік компанияларға қарсы тұра алатындай жұмыс істеуіміз керек, сонда ғана пайда таба аламыз. Елде сараптамалық білімі бар IT компаниялар аз болғандықтан, шетелдік комапнияларды нарықтан алып тастау мүмкін емес. Шетелдік компаниялар біздің нарықта бізге кедергі жасамайды және бәсекелестік аз болғандықтан жоғары сұранысқа ие көптеген табысты салалар бар. Осылайша, қазіргі уақытта шетелдік компаниялар отандық компаниялардың бәсекеге қабілеттілігін айқындайды, серіктестік қатынастар арқылы тәжірибе алмасады және технологияларды жетілдіреді.
– Сіз дамыған елдерде өнеркәсіп ЖІӨ-нің 20% құрайды деп айттыңыз. Біздің елде өнеркәсіп осындай көрсеткіштерге қол жеткізе алады деп ойлайсыз ба?
– Біздің еліміздің экономикасында бес негізгі қозғаушы күш бар: құрылыс, көлік, ауыл шаруашылығы және жанама өнімдер, өнеркәсіптік өндіріс және қызмет. Қазақстанда жалпы ішкі өнім 4%-дан 5%-ға дейін өсті. Шамамен 160 млрд. егер бұл бір доллар болса, онда 9 млрд. бір долларға тең. Қазақстанда IT индустрияның қозғаушы күші болу қиын, өйткені біз шетелден қаражат енгізуіміз керек. Иә, біздің нарықта көптеген шетелдік компаниялар бар. Біз олармен жұмыс істеу үшін серіктестік орнатуды жөн көреміз. Мысалы, бұл компаниялар өз компанияларына тиесілі тапсырмаларды орындайды, содан кейін біздің компанияға тиесілі істерді ұсынады. Осылайша, біз оларға жетіспейтін нәрсені беру үшін қолдан келгеннің бәрін жасаймыз. Біз де шетелдік компанияларға қарсы тұрып, бәсекелесіп әрі пайда таба аламыз. Шетелдік компаниялар біздің нарыққа кедергі келтірмейді және бәсекелестік аз болатын көптеген табысты жоғары сұранысқа ие салалар бар. Сондықтан қазіргі уақытта шетелдік компаниялар отандық компаниялардың бәсекеге қабілеттілігін анықтап, тәжірибе алмасып, әріптестік арқылы технологияларды жетілдіруде.
– Әңгімеңізге рахмет!
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға