Екпе туралы ғылыми негіздегі ақпаратқа сүйену маңызды - дәрігер
Екпе салу – балалар мен ересектердің денсаулығын сақтау мақсатында жүйелі түрде жүзеге асырылатын мемлекеттік денсаулық сақтау бағдарламасының ажырамас бөлігі. Екпе туралы сұрақтар ата-аналар үшін үнемі өзекті мәселе және жалпы қоғамда қызу талқыланады. Бүгін отбасылық дәрігер Ақерке Кемелбекқызымен сұхбаттасып, екпе салу процесі, екпе салынбаған жағдайда туындайтын қауіптер, екпе салғаннан кейінгі шаралар мен басқа да маңызды мәселелер туралы сұрап білдік.
El.kz: Ақерке ханым, бала туған сәттен бастап қосымша екпе алуға міндетті екені белгілі. Екпе баланы қаншалықты қорғай алады және оның негізгі мақсаты қандай?
Ақерке Кемелбекқызы: Екпе – бұл ағзаға белгілі бір инфекцияға қарсы иммунитет қалыптастыру үшін енгізілетін препарат. Оның негізгі мақсаты – баланың денесін қауіпті аурулардан қорғау және індеттердің таралуын алдын алу. Екпе салынғаннан кейін ағзада арнайы антиденелер түзіліп, балада иммунитет пайда болады. Бұл иммунитет аурумен күресуге көмектеседі.
El.kz: Қазақстанда балаларға қандай екпелер салынады?
Ақерке Кемелбекқызы: Қазақстанда балаларға екпе салу ұлттық күнтізбе бойынша жүргізіледі. Ол Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) ұсынымдарына сәйкес әзірленген. Жаңа туғаннан бастап балаларға мынадай екпелер егіледі:
БЦЖ (туберкулезге қарсы) – туылғаннан кейін алғашқы 3-7 күн ішінде.
Гепатит В-ға қарсы – 1 күндік, 2 айлық және 6 айлық кезеңдерде.
Дифтерия, көкжөтел, сіреспе (АКДС) – 2, 4, 6 және 18 айлықта.
Полиомиелитке қарсы – 2, 4, 6 айлық және 1,5 жаста.
Қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит (КПК) – 12 айлық және 6 жаста.
Пневмококк инфекциясына қарсы – 2 және 4 айлықта.
А гепатитіне қарсы – 2 жаста.
Бұл тізімнен бөлек, Қазақстанда эпидемиологиялық жағдайға байланысты басқа да екпелер ұсынылуы мүмкін.
El.kz: Екпе салынбаған балаларға қандай аурулар қауіп тудырады?
Ақерке Кемелбекқызы: Екпе уақытында салынбаса, балалар қауіпті жұқпалы ауруларға шалдығуы мүмкін. Олардың ішінде:
Туберкулез: Тыныс алу жүйесін зақымдайтын, тіпті өлімге әкелетін инфекция.
Полиомиелит: Жүйке жүйесіне әсер етіп, сал ауруына шалдықтырады.
Көкжөтел: Балаға қатты тұншығу шабуылдарын тудыратын қауіпті ауру.
Дифтерия: Тамақ пен тыныс жолдарын қабындырып, өлімге әкелуі мүмкін.
Қызылша: Балада ауыр қызуды, тері бөртпелерін және иммун жүйесін әлсіретеді.
Сіреспе: Бұлшық еттерді құрыстырып, тыныс алуды қиындатады.
Гепатит В: Бауырды зақымдайтын инфекция, ол өмір бойы созылмалы ауруға айналуы мүмкін.
Бұл аурулардың алдын алу тек екпе арқылы мүмкін.
El.kz: Шет мемлекеттерде қандай екпелер міндетті болып саналады?
Ақерке Кемелбекқызы: Әлем елдерінің басым бөлігінде екпелерді салу міндетті болып саналады. Мысалы:
АҚШ: Полиомиелит, қызылша, көкжөтел, В гепатиті, паротит және қызамыққа қарсы екпелер мектепке дейінгі кезеңде міндетті.
Еуропа елдері: Германия, Франция сияқты елдерде қызылша мен пневмококк инфекцияларына қарсы екпелер міндеттелген.
Аустралия: Вакцинация толық жүргізілмеген балалар мектепке немесе балабақшаға қабылданбайды.
Ресей: БЦЖ, АКДС, қызылша, гепатит В екпелері міндетті.
El.kz: Ата-аналар екпеден неліктен бас тартады?
Ақерке Кемелбекқызы: Ата-аналардың екпеден бас тартуының негізгі себептері мыналар: Ең алдымен қажетті ақпараттың жеткіліксіздігі. Кейбір ата-аналар екпенің пайдасы мен қауіпсіздігі туралы нақты ақпарат білмейді. Көбінесе жақындарының айтқанына сеніп, шешім қабылдайды. Онан соң қоғамда қалыптасқан қате түсініктер. Интернеттегі жалған ақпарат пен мифтер, мысалы, екпе аутизм тудырады деген пікірлерден соң екпеден өз еркімен бас тартатындардың қатары артып келеді. Дінге байланысты себептер де жоқ емес. Кейбір діни сенім өкілдері екпені қолдануға қарсы шығып жатады. Кейбір жағдайларда екпеден кейінгі асқынулар туралы естіп, қорқуы мүмкін. Ал кей ата-аналар баланың иммунитеті вирусқа қарсы күште қауқарлы екенін алға тартып, баланың ауруды табиғи жолмен жеңгені дұрыс деп ойлайды. Мұндай себептерді жою үшін ата-аналарға дұрыс ақпарат беру маңызды.
El.kz: Екпе қауіпсіз бе? Қандай асқынулар болуы мүмкін?
Ақерке Кемелбекқызы: Екпелердің қауіпсіздігі ДДҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың қатаң бақылауында. Әрбір вакцина бірнеше кезеңдік тексерулерден өтеді. Бірақ кез келген медициналық препарат сияқты, екпелердің де сирек жағдайларда жанама әсері болуы мүмкін. Олардың ішінде:
Дене температурасы көтеріледі; Екпе салған орын қызарып немесе ауырсынады. Аллергиялық реакциялар (өте сирек кездеседі). Бұл асқынулардың қаупі екпе салдырмаған кездегі аурулардан болатын қауіппен салыстырғанда әлдеқайда төмен.
El.kz: Екпе салу процесі Қазақстанда қалай жүзеге асады?
Ақерке Кемелбекқызы: Қазақстанда екпе салу міндетті түрде жүргізіледі, бірақ ата-аналар екпеден бас тартуға құқылы. Алайда, екпеден бас тарту тек жеке балаға емес, бүкіл қоғамға қауіп төндіруі мүмкін. Сондықтан екпе салудың маңыздылығын түсіну үшін ақпараттық науқандар мен дәрігерлердің кеңесі қажет. Қазақстанда екпе салу Ұлттық вакцинация күнтізбесі бойынша реттеледі. Бұл күнтізбе баланың өмірінің алғашқы күнінен бастап, белгілі бір жас кезеңдеріне сәйкес, міндетті екпелерді қамтиды. Процесті ұйымдастырудың негізгі кезеңдері:
Жоспарлау:
Әр медициналық мекеме өз аймағындағы балалар мен ересектердің вакцинация кестесін дайындайды.
Вакциналар уақтылы жеткізіліп, медициналық орталықтарда сақталады.
Екпелерді жүргізу:
Баланың немесе ересектің денсаулығы алдын ала тексеріледі.
Әр екпе медициналық мамандардың бақылауымен арнайы жабдықталған бөлмеде жүргізіледі.
Екпе салынғаннан кейінгі бақылау:
Екпе алған адам 30 минут бойы медициналық бақылауда болады.
Екпеден кейінгі ықтимал жанама әсерлер мен реакцияларды бақылау үшін дәрігер кеңестері беріледі.
Халыққа ақпарат беру:
Екпе туралы түсіндіру жұмыстары ата-аналар арасында жиі өткізіліп, аурулардың алдын алу үшін вакцинаның маңыздылығы туралы ақпарат таратылады.
El.kz: Екпе салынбаған жағдайда қандай аурулар өршіді?
Ақерке Кемелбекқызы: Екпеден бас тартудың салдары ауыр болуы мүмкін. Соңғы жылдары Қазақстанда және әлемде екпе салдырмағандықтан бірқатар ауру өрши түсті.
Қазақстанда 2019 жылы қызылша індеті тіркелді. Көптеген жағдайларда ата-аналар балаларын екпеден қорғағаннан бас тартқандықтан, қызылша тез таралды. Қызылша – ауа арқылы таралатын, иммунитеті әлсіз балалар мен ересектер үшін өте қауіпті ауру. Одан кейін көкжөтел. Балалардың тыныс алу жолдарын зақымдайтын бұл ауру да көбіне екпе салынбағандар арасында тіркеледі. Сіреспе жағдайлары көбінесе ауылдық жерлерде кездеседі. Екпе болмаған жағдайда бұл аурудың өлім-жітім деңгейі жоғары. Полиомиелит Қазақстанда жойылған аурулардың бірі деп саналса да, екпе салынбаса, бұл аурудың қайта таралу қаупі бар. Бұл вирус сал ауруына әкеледі.
El.kz: Екпеден кейін қандай шаралар жасау керек?
Ақерке Кемелбекқызы: Екпе салғаннан кейін бірнеше қарапайым ережені сақтау маңызды:
Медицина мамандарының бақылауы:
Екпеден кейін алғашқы 30 минут медициналық мекемеде бақылауда болыңыз.
Бұл кезеңде аллергиялық реакциялар болса, дәрігер жылдам әрекет ете алады.
Дене қызуын бақылау:
Кейбір екпелерден кейін дене қызуы көтеріліп, екпе салынған орын қызарып, ісінуі мүмкін. Бұл қалыпты жағдай, бірақ қажет болғанда дәрігердің кеңесін алыңыз.
Баланың жағдайын бақылау:
Екпеден кейін бала шаршап немесе мазасыздануы мүмкін. Оны тыныштандырып, жеткілікті сұйықтық беру маңызды.
Кез келген өзгерістерді дәрігерге хабарлау:
Егер баланың қызуы жоғарылап, есінен тану, қатты бөртпе сияқты белгілер байқалса, дереу медициналық көмекке жүгініңіз.
Құжаттарды сақтау:
Әр екпе салынғаннан кейін оның арнайы құжатқа енгізілгенін тексеріңіз. Бұл ақпарат баланың мектепке немесе шетелге сапарға шығуына қажет болуы мүмкін.
El.kz: Ата-аналар неліктен екпеден бас тартады?
Ақерке Кемелбекқызы: Қазақстанда кейбір ата-аналар екпеден бас тартудың бірнеше себебін айтады:
Ақпараттың жеткіліксіздігі: Вакциналар туралы ғылыми түсініктерді білмеу және әлеуметтік желілердегі жалған ақпараттарға сену.
Қорқыныш: Кейбір ата-аналар екпенің жанама әсерлерінен немесе оның аутизм, аллергия тудырады деген мифтерден қорқады.
Діни көзқарастар: Кейбір діни сенімдер екпе салуға тыйым салады деп есептейтін отбасылар бар.
Табиғи иммунитетке сенім: Ауруды табиғи жолмен жеңген дұрыс деген қате пікір. Мұндай жағдайларда ата-аналарға дұрыс ақпарат беру және екпе туралы ғылыми дәлелдер ұсыну маңызды.
El.kz: Екпе аутизмге шалдықтыра ма?
Ақерке Кемелбекқызы: Бұл сұрақ әлемдегі көптеген ата-аналарды алаңдатып келеді, бірақ ғылыми зерттеулер бұл пікірді растамайды. Қоғамдағы "екпе аутизмге шалдықтырады" деген түсінік бірнеше жыл бұрын жалған ақпаратқа негізделген пікірлерден тараған. Бұл тақырыпты тереңірек түсіну үшін, оны бірнеше негізгі аспектілер бойынша талдайық. "Екпе аутизмге шалдықтырады" деген пікір алғаш рет 1998 жылы британдық дәрігер Эндрю Уэйкфилдтің зерттеуі нәтижесінде таралды. Ол қызылша, қызамық, эпидемиялық паротитке қарсы екпе мен аутизмнің арасында байланыс бар деп мәлімдеді. Алайда кейіннен Уэйкфилдтің зерттеуі жалған деп танылды. Зерттеу жұмыстары этикалық және ғылыми талаптарға сай келмегені анықталды. Уэйкфилдтің медициналық лицензиясы қайтарылды. Содан бері көптеген ауқымды зерттеулер бұл мәлімдемені жоққа шығарды. Ата-аналардың екпеден бас тартуы тек өз баласының емес, қоғамдағы басқа да балалардың денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін. Вакцинация – бұл сіздің балаңызға және қоғамға жасайтын ең үлкен қамқорлығыңыз.
El.kz: Баласы жиі ауыратын ата-аналарға қандай кеңес бересіз?
Ақерке Кемелбекқызы: Баланың иммун жүйесін күшейту үшін дұрыс тамақтану өте маңызды. Ағзаға қажетті дәрумендер мен минералдарды жеткілікті мөлшерде алу керек. Ең пайдалы тағамдар:
Жемістер мен көкөністер: Иммунитет үшін С дәруменіне бай өнімдер (апельсин, лимон, болгар бұрышы, брокколи).
Ақуызды тағамдар: Ет, балық, жұмыртқа, сүт өнімдері ағзаға маңызды аминқышқылдарын береді.
Дәнді-дақылдар: Құрамындағы күрделі көмірсулар баланың қуатын арттырады.
Құрамында пробиотик бар тағамдар: Йогурт, айран секілді өнімдер ішек микрофлорасын жақсартып, иммунитетке оң әсер етеді.
Таза ауа мен белсенді қозғалыс. Баланың иммунитеті белсенді өмір салтымен тығыз байланысты. Таза ауада ойнау, жүгіру, серуендеу және спортпен шұғылдану:
Қан айналымын жақсартады; Ағзадағы оттегінің деңгейін арттырады; Қорғаныс механизмдерін күшейтеді. Күнделікті серуендер (2-3 сағат) мен спорт түрлерін (жүзу, жеңіл гимнастика) ұйымдастыру өте маңызды.
Ұйқы режимі. Баланың дұрыс ұйықтауы иммун жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі үшін шешуші рөл атқарады. Жас ерекшелігіне байланысты балалардың күнделікті ұйқы мөлшері мынадай болуы керек:
1-3 жас: 12-14 сағат;
4-6 жас: 10-12 сағат;
7 жастан асқандар: 8-10 сағат.
Баланың ұйқысы тыныш және үздіксіз болуы үшін ұйықтар алдында гаджеттерді қолдануды шектеу, бөлменің ауасын тазартып, қараңғы әрі тыныш орта жасау қажет.
Иммунитетті табиғи жолмен нығайту. Табиғи өнімдер иммунитетті нығайтуға керемет әсер етеді. Мысалы: Бал: Табиғи антисептик ретінде ағзаны күшейтеді (1 жастан асқан балаларға беріледі).
Лимон мен зімбір: Шайға қосып беру иммунитетті нығайтады. Шөп шайлары: Жалбыз, түймедақ, итмұрын қосылған шайлар пайдалы.
Стрестен қорғау. Баланың психологиялық жағдайы иммунитетіне тікелей әсер етеді. Стресс иммун жүйесін әлсіретіп, ағзаның инфекцияларға қарсы тұру қабілетін төмендетеді. Сондықтан баланың көңіл-күйін бақылау, оны артық жүктемеден қорғау (сабақ, үйірмелер), ойын арқылы демалуға мүмкіндік беру маңызды.
Вакцинация. Екпелер иммунитетті арнайы ауруларға қарсы нығайту үшін қолданылады. Уақтылы вакцинация баланы ауыр және қауіпті жұқпалы аурулардан қорғауға көмектеседі. Суық тиюдің алдын алу. Баланы суық тиюден сақтау үшін оны дұрыс киіндіру керек. Ауа райына сай киім таңдау, әсіресе аяқ пен басын жылы ұстау маңызды. Сонымен қатар, баланы дұрыс шынықтыру (қол мен аяқтарды салқын сумен жуу, бөлмені желдету) иммун жүйесін күшейтеді. Гигиенаны сақтау. Инфекциялардың алдын алу үшін баланы жеке бас гигиенасын сақтауға үйрету қажет: Қолды жиі жуу; Жеке заттарды (сүлгі, тарақ) пайдалану;
Тамақ ішер алдында тазалық ережелерін сақтау. Дәрігердің кеңесін алу. Егер бала жиі ауыратын болса, оның иммунитетін тексеру үшін дәрігерге жүгіну қажет. Арнайы дәрумендер немесе иммуномодуляторлар тек дәрігердің нұсқауымен ғана берілуі тиіс. Баланың иммунитетін көтеру – бұл бір сәттік шара емес, ұзақ әрі кешенді процесс. Дұрыс тамақтану, салауатты өмір салты, эмоционалдық қолдау мен дәрігердің бақылауы – бала денсаулығының негізі. Ең бастысы – ата-ана ретінде баланың күтіміне уақыт бөліп, оның мықты иммунитетінің қалыптасуына көмектесу.
Екпе салу – жұқпалы аурулардың алдын алудың тиімді тәсілі. Екпе салдыру арқылы балаларды ғана емес, бүкіл қоғамды қорғауға болады. Дәрігерлердің кеңесін тыңдап, вакциналар туралы ғылыми негіздегі ақпаратқа сүйену маңызды. Екпе – бала денсаулығының кепілі. Ата-аналардың ақпараттануы мен дұрыс шешім қабылдауы – осы қауіпсіздіктің басты шарты.
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға