Дәметкеннің зары

(Шөкенұлы Құсайынның естелігінен)

Дәметкен Далабайдың шешесі. Далабай жалғыз. Өзі жарлы кемпір. Дәметкеннің екі көзі жоқ, су қараңғы кемпір. Ол Далабайын қапсыра құшақтап, шырқырағанда жер басып тұра алмадық. Сондағы Дәметкеннің зарынан. Әр жерінде құлағымда қалғанын елге қайта қосылғанша ойымнан шығармадым. Бірақ анда-сандағы бір бөліктерін ғана ұғып қаппын.

Дала жаным, жалғызым,

Су бойында жалбызым.

Маңдайдағы құндызым,

Аспандағы жұлдызым.

Жүзіңді көріп қалуға

Ашылсыншы сұм көзім!..

деп тыржиған қабағын жоғары-төмен көтергенде сәулесі жоқ тұңғиық қара көзінен тамшылап жас шығады.

Жалғызым, жаным Далажан,

Тым болмаса екеу боп,

Артыңнан біреу ерсеші,

Тентекшіл, теріс қу құдай,

Зорлықшылды көрсеші.

Тым болмаса жар болып,

Жарқ етіп көзім ашылып,

Далаштың жүзін көрсемші,

Сылқ етіп, сүйіп өлсемші.

Тірі күйік тартқызбай

Қолыңнан мені кемсеңші.

Мейірім қана сүйейін,

Келсеңші, сәулем, келсеңші!.. —

деп оңды-теріс кетіп тұрған Далабайының бетін тарамыс қара қолымен сипалап тауып алады...

ҚҰСАЙЫН ӨЛЕҢДЕРІНЕН

Айрылдың қайран қазақ Есіліңнен,

Қарекет жиған-терген несібеңнен.

Тірідей бозбаланы жау әкетті,

Болды екен әлдекімнің кесірінен.

Бараққа әкелді де қойдай қамап,

Тақтайдың сығалаймыз тесігінен.

Қолда мылтық, белінде және қылыш,

Күзетші бір кетпейді есігінен.

Асты сыз, от жақпаған суық барақ

Кетер ме осы күнде есімізден.

Адамды қойдай қамап бағатындай

Өлді екен ұлықтардың несі бізден.

Біз кеттік патша салған кесігімен,

Болыс мәз мал жинаған песірімен.

Ер кетіп, ел шығынға белден батты

«Билердің» ұстап салған кесімінен.

Бай ұлы, бар мырзасы үйінде отыр,

Жылаған өңкей жетім-жесірменен.

Пысықтар ақылдасып елге айтпайды

Болғанын осындай іс не сырменен.

Заманның құбылғанын жаңа сезіп,

Біз болдық балалықтан есі кірген.

Үйден еркек, үйірден айғыр кетіп,

Қалды ғой мал да, жан да осыменен.

Еліңнен жігіт кетсе ажар кетер,

Қолыңнан мал азайса, базар кетер.

Суық қол мал мен жанға хабар келсе,

Әрине оңай емес, мазаң кетер.

Ел баяу, ер тыныштық, үйде жүрсе,

Болмай ма ішкен шалап, бал мен секер.

Қазақты тастан ауыр қырсық басып,

Серпіліп бұл керемет қашан кетер.

Бұзықтай кісі өлтірген қамауда боп,

Жылауда күні-түні мұнша нөкер.

Құдай да, пайғамбар да тас керең бе,

Зарлаған ащы даусым кімге жетер.

Апырмай, кетеміз бе елді көрмей,

Көшетін, қайран Ақсу, бойыңды өрлей.

Төбеңнен бұлтты шалған Қарасырық,

Жатушы ең төрт түлік мал бетті керней.

Ой жүйрік, суреттейді, жете алмайды,

Қанатсыз талпынамыз қолды сермей.

Осындай ел басына іс келгенде

Жігіт жоқ қыза шабар намыс бермей.

Айғырдай бауыры құтсыз Қосалбайдың ^*

Артынан сымпиды ғой құлан ермей.

Аталық, Бөрібай, Шоңай, Найман шалмен ^*

Бұл істің жатыр ма екен бірін көрмей.

Жер жоқ қой Жетісудай суы тәтті,

Қадірі сол тәттінің жанға батты.

Дегенде «жас жігіттер солдат болад»

Қайран ел аянған жоқ, қарсы шапты.

Құралсыз құрғақ айла неге тығын,

Орнында аяқ серппей қырғын тапты.

Солдаттар қатар қатар тізіп қойып,

Шығынсыз 15-іне бір оқ атты.

Қазақты доқтыр сойған тышқандай ғып,

Қылышқа ырым үшін қанын жақты.

Ел-жұртты қорғайд деген атқамінер

Сол болып ауыр ісі тиын бақты.

Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға