Архитектурасы және қала құрылысы 1841-1890 ж.ж.
1840 ж. әскери бекініс жүйесінде басқа құрылыстармен бірге барлық жағынан тұйықталған, бес қырлы қамалдан тұратын, ағаштан құрастырылған және балшықтан құйылған қорғаныс казармаларының құрылысы басталды. Поселкені сол-түстік жағынан «мылтықтан оқ жаудырып, зеңбірекпен атқылауға арналған» атыс ойығы бар екі кабатты мүнара қорғап түрды. Бекіністің ішіне 1841—43 жылдарда аға офицерлерге арнал-ған үй, лазареттің жаңа ғимараты және жорық шіркеуі түрғызылады. 1842 ж. бекініс қабырға-сының сыртынан аға сүлтан Қ. Қүдаймендин екі белдеулі ағаш мешіт салдырады. Әскери тәртіп-тегі нысандар қүрвілысының жүмвісві 19 ғасвір-двщ 50 жвілдарві аяқталдві. 1850 ж. бекіністің кіре берісіндегі керме ағаштвщ орнвша қақпа орнатвілвга, казвілған орға көпір салвіндві. Ке-несарві бастаған (1847 ж.) үлт-азаттвіқ күрес жаншвілвш, хан опат болғаннан кейін елдімекен өзінің әскери мақсаттағві мәнін жойвш, бейбіт талаптарға сай дами бастадві. Ақмоланвщ кер-уен сауда жолвшвщ торабвшда орналасуві онвщ сауда бағвітвшдағві маңвіздвілвіғвш арттвірдві. Осві жерде маусвімдвіқ ірі сауда жәрмеңкелері (Константин, Дмитриев) өткізіле бастадві. Ре-сейден, Орта Азиядан, Қвітайдан және Үндіс-таннан тауарлар жеткізіліп, мал және мал өнім-деріне айвірбастау бойвшша ірі келісімдер жа-салдві. 1854 ж. елді мекеннің орталвіғвшдағві бүрвшғві стадионнвщ орнвша ағаштан крест-күмбезді Константин-Елена шіркеуі салвшдві. 1862 ж. Ақмола қала мәртебесіне ие болдві. 1876 ж. Ақмола приказвшвщ қвіскарувімен қала өзінің әскери-стратегиялвіқ маңвізвш біржола жойдві. Маңвізві жойвілғаннан кейін орлар мен дуалдар да алвшвш тасталдві. Олардвщ орнвша жеке меншік тұрғвш үйлер мен сауда сөрелері пайда болдві. Қаланвщ өсуі мен дамувша Воро-неж бен Курск губерниясвшан легімен қонвіс аударған шаруалар күшті віқпал етті. Түрғвш-дардвщ көптеп келуімен қала аймақтвіқ жағві-нан дамвш, жаңа кварталдар қүрвіла бастадві. Бекіністің солтүстігіне қарай, әскерден босаған солдаттар осві өңірге сотталвш, жаяу айдаумен келген әйелдерге үйленіп, орналаса бастады. Солдат слободкасы деп аталатын елді мекеннің қалыптасу тарихы, міне, осындай болатын. Ка-зактар қоныстану үшін бекіністің шығыс жағын таңдады да, өз поселкелерін салды, ол кейіннен Казак станицасы деп аталып кетті. Үсак сауда-герлер, шенеуніктер, қолөнершілер, көпестер, жергілікті халық өкілдері, Орта Азиядан шық-қандар бекіністің солтүстігіне қарай орналасты. Бүл кварталдар бір жағдайда кала, енді бір жағ-дайда татар слободкасы деп аталатын. Қаланың ұсақ кварталдары тікбүрышты, торларға үқсас көшелермен тарамдалып жататын, ол бекініс, слободка, казак станицасы және кала секілді бірнеше бөлікке бөлінді. Орталық бөлігінде қалалық басқарманың, тастан салынған жаңа қонақ сарайының және өрт бақылайтын мүнара-ның ғимараттары салынды. Құрылыстың негізгі бөлігі балшықтан және ағаштан салынған үйлер болды. Тас пен ағаштан әсем салынған ғимарат-тар қаланың негізгі көшелері мен алаңдарына орналастырылды. Сол кездегі май, сабын қай-нататын, тері илейтін қолөнер кәсіпорындары қаланың өндіріс секторын қүрады. Ақмоланың солтүстік жағында (қазіргі Бөгенбай даңғылы) жел диірмен орналастырылды. Ауқатты адамдар (көпестер мен кәсіпорын қожалары) келе салы-сымен, биік үйлер, дүкендер, қоймалар мен жо-ғары кіріс әкелетін ғимараттар сала бастады. Осылайша Ақмола әскери гарнизондық елді мекені біртіндеп уездік көпестер қаласына ай-нала берді. Дереккөзі: АСТАНА энциклопедиясы1840 ж. әскери бекініс жүйесінде басқа құрылыстармен бірге барлық жағынан тұйықталған, бес қырлы қамалдан тұратын, ағаштан құрастырылған және балшықтан құйылған қорғаныс казармаларының құрылысы басталды. Поселкені сол-түстік жағынан «мылтықтан оқ жаудырып, зеңбірекпен атқылауға арналған» атыс ойығы бар екі кабатты мүнара қорғап түрды. Бекіністің ішіне 1841—43 жылдарда аға офицерлерге арнал-ған үй, лазареттің жаңа ғимараты және жорық шіркеуі түрғызылады. 1842 ж. бекініс қабырға-сының сыртынан аға сүлтан Қ. Қүдаймендин екі белдеулі ағаш мешіт салдырады. Әскери тәртіп-тегі нысандар қүрвілысының жүмвісві 19 ғасвір-двщ 50 жвілдарві аяқталдві. 1850 ж. бекіністің кіре берісіндегі керме ағаштвщ орнвша қақпа орнатвілвга, казвілған орға көпір салвіндві. Ке-несарві бастаған (1847 ж.) үлт-азаттвіқ күрес жаншвілвш, хан опат болғаннан кейін елдімекен өзінің әскери мақсаттағві мәнін жойвш, бейбіт талаптарға сай дами бастадві. Ақмоланвщ кер-уен сауда жолвшвщ торабвшда орналасуві онвщ сауда бағвітвшдағві маңвіздвілвіғвш арттвірдві. Осві жерде маусвімдвіқ ірі сауда жәрмеңкелері (Константин, Дмитриев) өткізіле бастадві. Ре-сейден, Орта Азиядан, Қвітайдан және Үндіс-таннан тауарлар жеткізіліп, мал және мал өнім-деріне айвірбастау бойвшша ірі келісімдер жа-салдві. 1854 ж. елді мекеннің орталвіғвшдағві бүрвшғві стадионнвщ орнвша ағаштан крест-күмбезді Константин-Елена шіркеуі салвшдві. 1862 ж. Ақмола қала мәртебесіне ие болдві. 1876 ж. Ақмола приказвшвщ қвіскарувімен қала өзінің әскери-стратегиялвіқ маңвізвш біржола жойдві. Маңвізві жойвілғаннан кейін орлар мен дуалдар да алвшвш тасталдві. Олардвщ орнвша жеке меншік тұрғвш үйлер мен сауда сөрелері пайда болдві. Қаланвщ өсуі мен дамувша Воро-неж бен Курск губерниясвшан легімен қонвіс аударған шаруалар күшті віқпал етті. Түрғвш-дардвщ көптеп келуімен қала аймақтвіқ жағві-нан дамвш, жаңа кварталдар қүрвіла бастадві. Бекіністің солтүстігіне қарай, әскерден босаған солдаттар осві өңірге сотталвш, жаяу айдаумен келген әйелдерге үйленіп, орналаса бастады. Солдат слободкасы деп аталатын елді мекеннің қалыптасу тарихы, міне, осындай болатын. Ка-зактар қоныстану үшін бекіністің шығыс жағын таңдады да, өз поселкелерін салды, ол кейіннен Казак станицасы деп аталып кетті. Үсак сауда-герлер, шенеуніктер, қолөнершілер, көпестер, жергілікті халық өкілдері, Орта Азиядан шық-қандар бекіністің солтүстігіне қарай орналасты. Бүл кварталдар бір жағдайда кала, енді бір жағ-дайда татар слободкасы деп аталатын. Қаланың ұсақ кварталдары тікбүрышты, торларға үқсас көшелермен тарамдалып жататын, ол бекініс, слободка, казак станицасы және кала секілді бірнеше бөлікке бөлінді. Орталық бөлігінде қалалық басқарманың, тастан салынған жаңа қонақ сарайының және өрт бақылайтын мүнара-ның ғимараттары салынды. Құрылыстың негізгі бөлігі балшықтан және ағаштан салынған үйлер болды. Тас пен ағаштан әсем салынған ғимарат-тар қаланың негізгі көшелері мен алаңдарына орналастырылды. Сол кездегі май, сабын қай-нататын, тері илейтін қолөнер кәсіпорындары қаланың өндіріс секторын қүрады. Ақмоланың солтүстік жағында (қазіргі Бөгенбай даңғылы) жел диірмен орналастырылды. Ауқатты адамдар (көпестер мен кәсіпорын қожалары) келе салы-сымен, биік үйлер, дүкендер, қоймалар мен жо-ғары кіріс әкелетін ғимараттар сала бастады. Осылайша Ақмола әскери гарнизондық елді мекені біртіндеп уездік көпестер қаласына ай-нала берді.
Дереккөзі: АСТАНА энциклопедиясы
Қысқа да нұсқа. Жазылыңыз telegram - ға