Перизат Кәрімқұл

Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет

Берлинде қазақстандық әйел суретшілердің көрмесі өтіп жатыр
Репрессия, соғыс, тұрмыстық және әлеуметтік мәселелер - онсыз да міндеті көп қазақ әйелінің арқасындағы жүкті ауырлата түскені сөзсіз. Заман өзгергелі ол жүк жеңілдеді ме? Кеңестік кезеңнен бүгінгі күнге дейін әйелдердің толғанысынан туған туындылар Берлин тұрғындары мен қонақтарының назарына ұсынылды. "Bread & Roses" - қазақстандық әйел суретшілердің төрт буынын біріктірген көрме.

Еліміздің талантты әйел суретшілерінің жұмыстары қойылған бұл көрме Focus Kazakhstan жобасы аясында өтіп жатыр. Берлинде жүрген суретшілер Сәуле Сүлейменова мен Гүлмарал Тәттібаева қазақстандық сурет өнерінің "тамырына қан жүгірткен" жоба жайлы ойларымен бөлісті.
Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет
Былтыр "Рухани жаңғыру" бағдарламасында көрсетілген "Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет" жобасын жүзеге асыру бойынша көп дискуссиялар өткен еді. Маңызы үлкен жобаның дұрыс жүзеге асуына алаңдаушылық танытқан Сәуле Сүлейменова бастаған суретшілер мен өнертанушылар премьер-министрге хат жазады. "Бұл ешқандай да қарсылық емес, керісінше билікпен байланыс орнатуға бағытталған амал болатын" дейді суретшінің өзі.
Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет
"Біз ол хатта бірнеше тезистер ұсындық. Оның негізгісі әлемнің үлкен қалаларында қазақстандық суретшілердің көрмелерін, арт-резиденциялар ұйымдастыру болатын. Сондай-ақ ол шараларға халықаралық деңгейдегі кураторлар мен өнертанушыларды шақыру қажеттігін айттық. Содан бері бір жылдай уақыт өтті. Қазақстандық сурет өнерін әлемге таныту мақсатында Ұлттық музейдің бастауымен Focus Kazakhstan жобасы жасалды. 18-қыркүйек күні Лондонда жобаның алғашқы көрмесі "Postnomadic Horizons" ашылды. Ал 25-қыркүйек Берлиндегі Momentum галереясында "Bread & Roses" атауымен қазақстандық әйел суретшілердің жұмыстары қойылды. Жақын арада Нью-Йорк пен Сувонда (Оңтүстік Корея) көрмелер өтеді. Осындай жобаның жүзеге асуына аз да болса үлес қосқаныма қуаныштымын және бұл тек бастамасы деп сенгім келеді, - дейді Сәуле Сүлейменова. - Шетелде көрмелер ұйымдастырар алдында олардың үлкен қалалардағы өнер апталарымен тұспа-тұс келуіне үлкен мән берілді. Мысалы, қазір Берлинде маңызды шаралардың бірі Berlin Art Week басталды. Нью-Йоркте белгілі куратор Лиза Ахмади Asian Contemporary Art Week-ті ұйымдастырып жатыр. Лондонда танымал Freeze жәрмеңкесі өтуде. Бұл қазақстандық суретшілердің жұмыстары әлемдік арт-қауымдастықтардың назарына ілінуіне мүмкіндік береді".
Ұйымдастырушылар көздегеніне жетсе керек - "Bread & Roses" көрмесі ашыла сала Berlin art week-тің хит-парағына еніп үлгерді. Көрме Дэвид Эллиот, Рейчел Ритс-Воллок және Алмагүл Меңлібаеваның кураторлығымен өтіп жатыр.
"Көрме өзінше қызықты, себебі мұнда тек әйелдердің жұмыстары көрсетілген. Олар әйелдерге деген аяушылық пен кемсітуден ада, олар арқылы нағыз Қазақстанды көруге болады. Бұл көрме - қазақ әйелдерінің төрт буынының тоғысқан жері. Көрме басталардан бірнеше күн бұрын әже-апаларымызбен байланысты жаңғырту үшін Алмагүл Меңлібаеваның "She shamans" workshop-ына қатысып, бәріміз бірігіп текемет жасадық", - дейді суретші.
Көрмеде Cәуле Сүлейменованың бірнеше туындысы қойылған. Мысалы "Үш келін" жұмысында той көйлегін киген үш қазақ қызы бейнелегенген (шамамен ХІХ ғасырда түсірілген тарихи фотосуреттің негізінде). "Мен үшін келін архетиптік мәнге ие", - дейді автор, - Қазақ қоғамында оның әлеуметтік статусы қорғалмаған. Жаңа отбасыға келген қыз өз үйіндегі құқықтарын былай қойып, әлеуметтік сатыда ең төмен деңгейге түседі. Дүниеге ұл әкелсе ғана мәртебесі жоғарылайды".
Айта кетері, суретші көбіне полиэтилен және пластик материалмен жұмыс жасайды. Бұл өз кезегінде, ескі мен жаңаның байланысын жақсы жеткізсе керек.
Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет
"Residual memory" ("Қалдық естелік") жобасында мен ескі сурет бетіндегі тарихымыздың қиын кезеңінен сыр шертетін сәттерді зерттеймін. Ұзақ уақыт ол кездер жайлы айтуға тыйым салынды болмаса адамдардың өзі ескі жараның бетін тырнауды жөн көрмеді. Мен оларға сол кезді сезініп көруді ұсынамын, сол арқылы өзімізді түсіну де оңай болар", - дейді Сәуле Сүлейменова.
"Ашаршылық"
"1930-1933 жылдары ашаршылықтан 1,5 миллионнан астам адам көз жұмса, мыңдаған қазақ отбасылары жан сақтау үшін шекара асып кетті. Сол сәттің фотоға ілінген фрагменті арқылы мен туған жерін тастап, жақсы өмір іздеп бара жатқан жүдеу көшті көрсетемін. Жұмыс барысында пластик пакеттер, нан мен кәмпит қалдықтарын қолдандым".

"Желтоқсан"
"Бұл көтеріліс қазақ жастарының үлкен қозғалысы еді. Мыңдаған жас қыз-жігіттер алаңға шығып қарсылық білдіргені үшін биліктің қаһарына ілінді. Мен де алаңға барған едім. Жалғыз келіп, басқаларға қосылдым. Бір-біріміздің қолымызды қысып ұстап, "Қазақ жасасын!" деп айғайлағанымыз есімде".
Суретшінің тағы бір қызықты жұмысы "Көкжиек" (триптих) деп аталады.
"Өткен жылдың қаңтарында үкімет жаңа заң шығарып, әр азамат тұрған жерлері бойынша тіркелуге міндеттелді. Бұл қызмет көрсету орталықтарында үлкен шу тудырып, мыңдаған адамдардың ұзын сонар кезегіне ұласты. Ол кезек менің көзіме көкжиектей елестеді. "Ұлы даладағы" адамдар көкжиегі...", - дейді автор.
Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет
Сәуле Сүлейменованың әріптесі Гүлмарал Тәттібаева көрме келушілердің қызығушылығын тудырғанын айтады:
"Ашылу күні Берлинде бірнеше халықаралық көрмелер өтіп жатқанына қарамастан, біздің шараға келушілер саны көп болды. Залда ине шаншар жер болмады десем артық болмас. Көптеген танымал суретшілер мен кураторлар келіп, жақсы пікір айтты. Қазақстанды көрсек деп тілек білдіргендер де аз болмады".
Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет
Гүлмарал көрмеде қазақ әйелдерінің ұлттық нақыштағы киімдері мен тұрмыстық бұйымдарынан құралған инсталляция қойған.
"Көшпелі мәдениет кезінде әйелдер үй тұрмысының тауқіметін көп көрді. Соған қарамастан олар киіз үйді тек жылы баспанаға емес, отбасылық құндылықтардың ұйытқысы болған ортаға айналдырды", - дейді автор, - "Ашаршылық кезінде көптеген әйел бірігіп, зұлматтан ұрпағын аман алып қалудың амалын жасады. Мысалы, қазақ жеріндегі лагерьлерге айдалған әйелдердің естеліктері қазір жиі айтылады. Оларды күтіп, жасырын ас-ауқат берген қазақ әйелдері оларға үміт сыйлады. Бұл әйел рухының күштігілі, төзімділігі мен қайғыға ортақтаса алуының әдемі мысалы. Жұмыс та сол жайлы".
Көрмеден бөлек Сәуле Сүлейменова мен Гүлмарал Тәттібаева Берлинде өткен арт-резиденцияға қатысқан болатын. Бұл Қазақстан суретшілерінің мемлекет қолдауымен шетелдік әріптестерімен, кураторлармен тығыз қарым-қатынас орнатып, тәжірибе алмасуына жол берген алғашқы шара дейді олар.
Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет
"Меніңше арт-резиденциялар біздің суретшілердің әлемдік өнермен етене байланысуына мүмкіндік береді. Халықаралық деңгейдегі суретшілердің режимінде жұмыс жасаудың өзі олардың өнерге деген көзқарастарын өзгертпей қоймайды. Арт-резиденцияның осы қалада өтуінің де өз себебі бар. Бүгінгі Берлинді заманауи өнердің астанасы деп атауға толық негіз бар. Өйткені бұл саладағы ең маңызды, ауқымды шаралар осы қалада өтеді, әлем мойындаған суретшілердің де көбі осында", - дейді Сәуле Сүлейменова, - "Арт-резиденцияда әр сағатың санаулы, бос уақыт жоқ деуге болады. Басқа кезде өзіңе өзің "төре" болсаң, бұл жерде куратормен жұмыс жасайсың, сондықтан жауапкершілік те үлкен. Ең бастысы барлық болмысыңмен арт-атмосфераға енесің. Көрме аралау, шеберханадағы жұмыс, суретшілермен әңгімелесу - бәрі де жаныңа рақат сыйлайды".
Арт-резиденциялар дамыған елдерде мемлекет тарапынан қолдауға ие дейді суретші. Ескі ғимараттарды суретшілердің шеберханасына айналдыру арқылы мемлекет жергілікті суретшілердің шығармашылығын шыңдап, жұмыстарын жетілдіруге көмектеседі. Ал Гүлмарал Тәттібаева болса, мұндай арт резиденциялардың бізге де керегін айтады.
Bread & Roses: Төрт буынды тоғыстырған текемет
Резиденттер белгілі суретші Вадим Захаровтың үйінде
"Бұл орталықты суретшілердің "жұмағы десе болады". Суретшілерге қажет барлық құралдармен жабдықталған резиденцияға көптеген елдерден суретшілер арнайы келіп, жұмыстарын жасайды. Жалпы айтар болсам, немістердің өнерге деген көзқарасы ерекше. Жұмыстың тыңғылықты, сапалы жасалуына үлкен мән береді", - дейді Гүлмарал, - "Егер біздің мемлекет те ескі ғимараттарды (зауыттар, фабрикалар мен өндіріс кешендерін) өнер орталықтары немесе шеберханалар ретінде қолданысқа беретін болса, мұндай бастаманың жергілікті суретшілердің деңгейін көтеруге көп көмегі тиер еді. Өйткені суретшіге жақсы жұмыс жасау үшін ең бірінші кеңістік қажет, қазіргі жас суретшілердің проблемасы осы".
Суретшілердің айтуынша жақын арада "Bread & Roses-тен" бөлек, арт-резиденцияны қорытындылайтын көрме өтеді. Резиденция қатысушыларының екі айлық жұмыстарының нәтижесін ұсынатын көрмеге Гүлмарал Тәттібаева экологиялық тақырыптағы жобасын дайындап жатыр екен.
"Мен Павлодарда туып - өстім. Ол жақта түрлі зауыттар көп, сол себепті ауа да лас. Бұл экологиялық проблема мені де алаңдатады. Павлодарда тұратын алыс-жақын туыстардан үш әйел онкологиялық аурумен күресіп, қайтыс болды...
Берлинге Баянауылдан, Көкшетау мен Алматы тауларынан жинаған қайыңның қабықтарын алып келдім. Қоршаған ортадағы жағдай ағаш тамырына әсер етпей қоймайды. Ағаштардың тілі жоқ, іштей шіріп жатса да, сырттай білінбеуі мүмкін. Осы жерде мен ағаштар мен әйелдердің арасында параллель жүргізуді шештім. Себебі, онкология қоршаған ортаның әсерімен қатар, үздіксіз стресс, қоғам мен жақын адамдардың эгоизмінің нәтижесі".
"Bread & Roses" көрмесі 20-қазанға дейін жалғасады.
Суреттер Сауле Сүлейменова мен Гүлмарал Тәттібаеваның және Focus Kazakhstan жобасының фейсбуктегі парақшасынан алынды.