Елімізде жыл сайын 5 қазан мұғалімдер күні атап өтіледі. Ұстаз – мектептің жүрегі. Жас ұрпақты тәрбиелеу жолындағы тынымсыз еңбек пен ағартушылық қызмет әрқашан құрметке ие. Кәсіби мереке күні El.kz тілшісі есімі әлемнің үздік 50 педагогының тізіміне енген және елімізде «Үздік педагог» атағына ие болған «Shoqan Academy» мектебінің директорының орынбасары Асхат Жұмабековпен сұхбаттасты.
El.kz: Ұстаздық жолға қалай келдіңіз? Назарбаев зияткерлік мектебінде жұмыс істеуге ұсыныс қалай түсті?
Асхат Советханұлы: Қазақстанның білім беру жүйесіне өз үлесімді қосуға деген ұмтылыспен басталды, өйткені мен бала кезімнен мұғалім болуды армандадым. Мен әрқашан оқытудың тек білім ғана емес, сонымен қатар оқушылардың ойлауын дамытуы керек деп ойлайтынмын. Педагогикалық институтты қызыл дипломмен бітіргеннен кейін, Семей қаласындағы НЗМ-де жұмыс істеу мүмкіндігі пайда болғанда, бұл жерде заманауи оқыту әдістері қолданылады және жеке дамуға ерекше көңіл бөлінеді, мен бұл ұсынысты еш ойланбастан қабылдадым. Негізгі мотивация — дарынды балалармен жұмыс жасау және оларға өз білімімді, дағдыларым мен құзыреттерімді дамыту мүмкіндігі. НЗМ-де мен 12 жылдай жұмыс істедім — бұл мұғалімдерге кәсіби өсу мен дамуға жағдай жасайтын жетекші білім беру ұйымы.
сурет: жеке мұрағат
Менің дамуымның маңызды кезеңі 2016 жылы басталды. Яғни, Финляндияда «Болашақ» бағдарламасы бойынша оқуды тәмамдаған едім. Бұл маған халықаралық тәжірибе жинауға және алдыңғы қатарлы білім беру әдістерімен танысуға мүмкіндік берді. Семей қаласындағы НЗМ-де физика мұғалімі және физика мұғалімдері әдістемелік бірлестігінің жетекшісі ретінде 10 жыл жұмыс істегеннен кейін Алматы қаласындағы НЗМ-де директордың орынбасары болып, осы керемет қалаға көшіп келдім. Екі жылдық мансаптық өсуден кейін мен өзімді дамытуға және ғылымға назар аударғым келетінін түсіндім. Сондықтан мен Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінде физиканы, физиканы оқыту әдістемесін және критериалды бағалауды оқыттым, сондай-ақ Қазақстан мұғалімдерінің кәсіби дамуына ерекше көңіл бөлетін Shoqan Academy-дің директордың орынбасары болдым.
El.kz: Мұғалім болу оңай ма?
Асхат Советханұлы: Мұғалім болу – үлкен жауапкершілік. Барлығы тез өзгеретін әлемде мұғалім болу оңай емес. Цифрлық технологиялар дамыған заманда өсіп келе жатқан балалармен жұмыс істеу бізден үнемі біліктілікті арттыруды, сәйкесінше, оқыту әдістері мен стратегияларын жаңартуды талап етеді. Бұл мамандықты күрделі, бірақ сонымен бірге қызықты етеді. Мен үшін мұғалім болу – бұл үнемі өзін-өзі жетілдіруді және оқытудың жаңа әдістеріне бейімделуге дайын болуды талап ететін қызықты мамандық. Мектеп пен университетте жұмыс істеген кезімде мен әрқашан басты құндылықтардың бірін есте сақтаймын – өмір бойы оқу. Бұл тек терең білімді ғана емес, сонымен қатар эмоциялық тұрақтылықты қажет ететін күнделікті жұмыс. Барлық қиындықтарға қарамастан, мен үшін бұл оқушыларымның жетістіктерін көргенде қанағаттану сезімін туғызады. Тек үйрету үшін мұғалім болу жеткіліксіз, оқушыларға дәстүрлі тәсілдер мен жаңа технологияларды пайдалана отырып, әлемде бағыт табуға көмектесетін тәлімгер болу керек.
El.kz: Назарбаев зияткерлік мектебіндегі физика пәнін оқыту әдістемесі мен дәстүрлі мектептердегі оқыту әдістерінің айырмашылықтары қандай?
Асхат Советханұлы: НЗМ-де оқытуды даралауға, сыни ойлау мен зерттеу дағдыларын дамытуға баса назар аударылады. Бағдарламалар оқушылар теорияны ғана жаттап қоймай, білімдерін практикада қолдануға бағытталған. Оқытушылық қызметімде Сингапур, Финляндия, Чехия және Ресейде халықаралық тағылымдамалардан өттім. Алған білімім мен тәжірибемнің арқасында мен әртүрлі тәсілдер мен үлгілерді әлі күнге дейін өз тәжірибемде қолданамын. Бұл маған оқу мақсаттарына жетуге және оқушыларды нәтижелерге жеткізуге мүмкіндік береді. НЗМ-дегі басты ерекшелік мен жоба әдістерін, эксперименталды тәсілдерді және цифрлық құралдарды қолданамын. Оқушылар формулаларды жаттап қана қоймай, олардың нақты өмірде қолдануына және түсінуге көмектеседі. Мысалы, бізде «Не? Қайда? Қашан?» принципі жұмыс істеді, онда оқушылар формулаларды қалай және қай жерде қолдану керектігін түсінуі керек болды. Бұл тек жаттап алуды емес, практикалық және эксперименттік негізде физикалық заңдарды терең түсінуге мүмкіндік береді.
El.kz: Оқушылардың шығармашылық және зерттеушілік қабілеттерін дамыту үшін қандай әдістер мен тәсілдер мен заманауи технологияларды пайдаланасыздар?
Асхат Советханұлы: Мен жобаға негізделген оқытуды және зерттеу жұмыстарын белсенді қолданамын. Шығармашылық және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін заманауи цифрлық технологиялар да бар. Бұл – әртүрлі онлайн ресурстар, тренажерлер, ең жаңа зертханалық құралдарды қолдана отырып жасалатын эксперименттер. Қазір Қазақстанның барлық мектептерінде материалдық-техникалық база жаңартылып жатыр. Біз оқушылармен бірге эксперименттер жүргіземіз, «Дарын», «Жәутіков олимпиадасы» және «Туймаада» сияқты халықаралық олимпиадалар мен байқауларға қатысамыз. Технологиялар да негізгі рөл атқарады: әртүрлі цифрлық платформалар оқушыларға пәнді тереңірек меңгеруге және күрделі тақырыптарды игеруге көмектеседі. Менің мансабымда республикалық және халықаралық деңгейдегі олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының 100-ден астам жүлдегерлерін тәрбиеледім. Менің түлектерім Лига плюща, Стэнфорд университеті, MIT, Джорджия технологиялық институты, Гонконг политехникалық университеті, Нью-Йорк университеті, Карнеги Меллон университеті, Джорджтаун университеті, Этвеш Лоранд университеті, Назарбаев университеті сияқты жетекші университеттердің толық стипендиаттары.
сурет: жеке мұрағат
El.kz: Сіздің тәжірибеңізде оқушыларға физиканың күрделі тақырыптарын түсінікті әрі қызықты түрде жеткізудің тиімді әдістері қандай?
Асхат Советханұлы: Эксперимент арқылы оқу – менің кредом. Күрделі абстрактілі түсініктерді көрнекі ету үшін лабораториялық тәжірибелер мен заманауи технологияларды қолдану маңызды. Бұдан бөлек, мен ассоциациялардың және көрнекі мысалдардың күшіне сенемін. Күрделі физикалық түсініктерді қарапайым өмірлік жағдайлар мен тәжірибелер арқылы түсіндіремін. Мысалы, формулаларды есте сақтауға көмектесу үшін ассоциациялар мен кілт сөздерді табамыз, бұл оқушыларға олардың қолданылуын жеңіл есте сақтауға көмектеседі. Олардың теория мен шынайы өмір арасындағы байланысты көргені маңызды. Сонымен қатар, сабақтарымда нақты сценарийлер мен өмірден алынған жағдайларды шешу сияқты ойын әдістерін қолданамын, бұл оқушыларға физикалық принциптерді жақсы түсінуге көмектеседі.
El.kz: Физика пәнінің мұғалімі ретінде өзіңіздің кәсіби дамуыңызға қандай талаптар қоясыз және оларды қалай жүзеге асырасыз?
Асхат Советханұлы: Мен үшін қозғалмай тұру маңызды емес, сондықтан да тұрақты түрде конференцияларға қатысып, әртүрлі елдердің әріптестерімен байланыс орнатып, жаңа әдістер мен материалдарды зерттеймін. Менің ойымша, мұғалім өмір бойы оқу керек деп есептеймін. Негізгі тәсілім – үздіксіз өзін-өзі дамыту және жұмысымдағы максималды тиімділікке ұмтылу. Өйткені бізге мемлекетіміздің болашағын тәрбиелеу сияқты үлкен мақсат жүктелген. Өзім өте қарапайым отбасынан шықтым, ал әлеуетімді оқу арқылы іске асырдым. Сол себепті «Болашақ» бағдарламасы шеңберінде шетелде білім алу менің кәсіби жолымның маңызды бөлігі болды. Ал Global Teacher Prize сияқты халықаралық конкурстарға қатысу әріптестермен тәжірибе алмасуға мүмкіндік береді.
El.kz: «Үздік педагог» атағына ие болған екенсіз. Осы туралы айтып берсеңіз.
Асхат Советханұлы: Еліміздің «Үздік педагог» атағына ие болу – менің мансабымдағы маңызды кезеңдердің бірі. Мен алдымен НЗМ филиалдарының арасында үздік мұғалім болдым, одан кейін республикалық деңгейге шықтым және бұл атақты ұлттық деңгейде жеңіп алдым. Республикалық конкурс аяқталған соң, мен Қазақстан Республикасынан «Әлемнің үздік мұғалімі» атағына номинант болдым. Бұл менің оқу әдісім мен педагогикадағы инновацияларды дамыту сұранысына ие және жемісті екенін растайды. Мен үшін бұл жай ғана награда емес, білімімді әріптестермен және оқушылармен бөлісуді жалғастыруға ынталандыру. Бізде талантты педагогтардың саны өте көп, олардың жоғары нәтижелерге жететініне сенемін. Ал осындай жағымды дүниелерді айтып жатқанда, мен сіздермен де қуанышты жаңалықпен бөліскім келеді. Біз қазақта «сүйінші» деген жақсы сөз бар. Мені Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы ерекше еңбегім үшін «Білім беру ісінің құрметті қызметкері» төсбелгісімен марапаттайтыны туралы хабарлады. Мұғалімдер күні мерекесінде мені білім министрінің атынан Алматы әкімі марапаттамақ.
El.kz: Сондай-ақ сіздің есіміңіз әлемнің үздік 50 педагогының тізіміне енген екен. Жаһандық додаға қатысу қаншалықты қиын болды?
Асхат Советханұлы: Менің ойымша, бұл менің жауапты жұмысымның, жаңа оқу әдістерін белсенді енгізудің және халықаралық білім беру жобаларында қатысуымның нәтижесі. 2021 жылы мен Global Teacher Prize финалисті атанып, әлемнің 50 үздік мұғалімдерінің қатарына кірдім. Мен әлемнің үздік 50 мұғалімінің тізіміне кіргенімде, Қазақстан тарихында әлемдегі үздік мұғалімдер рейтингіне енген бірінші педагог болдым. Мен әртүрлі елдердің педагогтарымен белсенді түрде ынтымақтастық жасаймын, менің тәжірибем халықаралық деңгейде мойындалды. Бұл – жетілдіруге ұмтылу мен әріптестерімнің және оқушыларымның қолдауының нәтижесі. Сондай-ақ ұлттық конкурстарға қатысудан басталған ұзақ жылдық жұмыстың нәтижесі. Мұндай деңгейде танылу мені оқыту әдістерімді одан әрі жетілдіруге және еліміздің жаңа нәтижелерге шығуы үшін жұмыс жасауға ынталандырады.
сурет: жеке мұрағат
Кейін мен Global Teacher Prize мұғалімдері Нобель сыйлығының амбассадоры болдым және қазіргі уақытта халықаралық әділқазылар академиясына кірдім. Екі жыл қатарынан мен әлемнің әр түкпірінен келген жұмыстарды бағалау процесіне қатыстым. Бұл мен үшін үлкен мәртебе.
El.kz: Сіз бірнеше кітаптың авторысыз. Еңбектеріңіз жайлы айта кетсеңіз?
Асхат Советханұлы: Мен 3 кітаптың, 1 монографияның, 3 авторлық бағдарламаның, 10 авторлық құқықтың және Қазақстан, Ресей Федерациясы, Финляндия, Ұлыбритания мен Украинада жарияланған 50-ден астам ғылыми жұмыстың және мақаланың авторымын. Осы жылы мен Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық академиясының физика бағдарламасын әзірлеу мен жетілдіру жұмыстарына қатыстым. 2021 жылы Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің жетекшілігімен ТМД мұғалімдерінің съезінде делегация құрамында болдым. Сонымен қатар оқушылармен бірге жасалған бірнеше авторлық зерттеу жұмыстарым бар, оның ішінде нанотехнологиялар мен радиациялық фонды зерттеу бойынша еңбектер. Мен әрдайым оқушыларымды осы процеске тартуға тырысамын. Қазіргі уақытта мен физиканы оқыту бойынша сапалы әдістемелік материалдар әзірлеу және мұғалімдер мен оқушыларға пәнді жақсы түсінуге және халықаралық деңгейдегі мұғалімдерге біліктілігін арттыруға көмектесетін кітаптар жазу үстіндемін. Менің мақсатым – өз тәжірибемді трансляциялау арқылы бөлісуді жалғастыру.
El.kz: Мұғалім ретінде қандай қиындықтармен жиі кездесесіз және оларды қалай жеңесіз?
Асхат Советханұлы: Мұғалім ретінде біз жиі әртүрлі қиындықтарға тап боламыз. Біз – алдыңғы қатардамыз. Менің ойымша, мұғалімдер көптеген қиындықтарға тап болады және бұл қиындықтардың әрқайсысына жүйелі тәсілді, тұрақты дамуды және қолдауды қажет ететін шешімдер бар. Негізгі проблемалардың бірі – оқушылардың төмен мотивациясы. Балалардың оқуға деген қызығушылығын арттыру үшін мен интерактивті оқыту әдістері мен сабақты қызықты және практикалық ететін заманауи технологияларды қолданамын. Оқушыларға білімді өмірде қалай қолдануға болатынын көрсету маңызды, бұл олардың қызығушылығын арттырады. Дегенмен мотивация тек ішкі фактор емес, сонымен қатар ата-аналармен өзара әрекеттесуді қажет ететін міндет. Мектеп әкімшілігі мен мұғалімдер ата-аналармен бірге жұмыс істеп, ата-аналар өз рөлін түсініп, мұғалімдерді қолдауға дайын болатын бірлескен білім беру кеңістігін құру үшін күш салуы керек. Мұнда кілт – білімнің маңыздылығын түсіндіру және тұрақты байланыс орнату.
сурет: жеке мұрағат
Екінші маңызды қиындық бюрократия мен көп қағазбастылық, ол көп уақытты алады. Бұл мәселенің шешімі мектептегі процестерді цифрландыру болуы мүмкін. Есеп беру немесе журнал жүргізу сияқты рутиналық тапсырмаларды автоматтандыру мұғалімдерге оқу процесіне және оқушылармен жұмысқа көбірек назар аударуға мүмкіндік береді. Кейбір елдерде бұл мәселе қазірдің өзінде қағаз жұмысын азайтатын цифрлық білім беру платформаларын енгізу арқылы шешілуде. Мен өз жұмысымда бюрократияны айтарлықтай азайтатын кейбір қазақстандық қызметтерді қолданамын. Үлкен сыныптарға келетін болсақ, мұнда маңызды шешім – оқытудың сараланған тәсілі. Мұғалімге оқушылардың әртүрлі деңгейлерімен жұмыс істеуде икемділікті дамыту және оқушылар бір-бірін қолдайтын және бір-бірінен үйренетін топтық жобаларды пайдалану қажет. Бұл көп оқушысы бар сыныпта да тиімді оқу ортасын құруға көмектеседі.
Мұғалімдердің эмоционалдық күйіп кетуі – тағы бір маңызды мәселе. Оны шешу үшін мектеп әкімшілігінің қолдауы, біліктілікті арттыру бағдарламалары, жеке мақсаттарға уақыт және әрине, өзінің психологиялық әл-ауқатына қамқорлық қажет. Мұғалімге демалуға және қалпына келтіруге уақыт қажет екенін есте ұстаған жөн. Финляндия мектептерінде сабақ берген кезде, біз балалармен бірге демалыс күндеріне кететін едік. Мұндай тәсіл мұғалімдерге эмоционалдық әл-ауқатына көбірек көңіл бөліп, оқушылармен бірге демалып оралуға көмектеседі. Соңғы жылдары мен жеке басымның дамуына көп көңіл бөлемін: медитация, йога, үнемі спортпен шұғылдану, сондай-ақ қатаң күн тәртібі мен үйреншікті ұйқы режимі маған күш-қуатымды арттыруға көмектеседі.