Қазір әлемді дүрліктіріп, бейбіт тұрғындарды қынадай қырып тастай салатын экстримистік топтар аз емес. Кезінде талайдың таңдайын қақтырған, сұлулығына әлем сүйсінген Сирияның сондай топтардың қолымен қиратылды. Осыдан тура 23 жыл бұрын, 2001 жылдың 11 қыркүйегінде әлемдегі ең ауыр, ең қайғылы теракт болған еді. Бұл АҚШ-тың Нью-Йорк қаласында болған адамзат тарихындағы аса қайғылы террористік актілердің бірі ретінде белгілі. Бұл оқиғаға "9/11" деген атау берілді және ол әлемдік саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайларға үлкен әсер етті.
Дүниежүзілік сауда орталығына шабуыл
Оқиға 2001 жылдың 11 қыркүйегінде таңертең орын алған еді. "Әл-Каида" террористік ұйымының 19 мүшесі төрт коммерциялық жолаушылар ұшағын басып алып, ұрланған ұшақтардың екеуі Нью-Йорктегі Дүниежүзілік сауда орталығының (Twin Towers) екі мұнарасына соғылды.
Алғашқы ұшақ (American Airlines Flight 11) Солтүстік мұнараға сағат 8:46-да соғылды. Ал, екінші ұшақ (United Airlines Flight 175) Оңтүстік мұнараға сағат 9:03-те соғылды.
Соның салдарынан екі мұнара да қатты зардап шегіп, 102 минут ішінде толығымен құлады.
Үшінші ұшақ (American Airlines Flight 77) сағат 9:37-де Вашингтондағы Пентагон ғимаратына соғылған. Төртінші ұшақ (United Airlines Flight 93) терроршылар оны тағы бір маңызды нысанға, мүмкін Ақ үйге немесе Капитолийге соққы жасағысы келген еді. Бірақ ұшақ ішіндегі жолаушылар оларға кедергі жасап, ұшақ Пенсильвания штатындағы далаға құлады.
Бұл террористік актілердің кесірінен шамамен 3 мың адам қаза тауып, тағы бірнеше мың адам жарақат алды. Қаза тапқандардың қатарында жолаушылар, ұшақ экипажы, ғимаратта болған адамдар және құтқару қызметкерлері болды.
АҚШ үкіметі "Әл-Каида" мен оның көшбасшысы Усама бен Ладенді шабуылға жауапты деп жариялады. Бұл терактілерден кейін АҚШ Ауғанстанға әскер кіргізіп, "Терроризмге қарсы соғыс" атты үлкен әскери кампанияны бастады.
Осы оқиғадан кейін әлемдік қауіпсіздік шаралары қатаң сақталып, тәртіпті қолға алына бастады. Әуе қатынасы, қауіпсіздік қызметтері және жаһандық саяси қатынастар саласында үлкен өзгерістер болды. Әуежайлардағы қауіпсіздік күшейтілді, ал көптеген елдерде терроризммен күрес бойынша жаңа заңдар қабылданды.
Бұл оқиға ХХІ ғасырдың басталуындағы ең маңызды оқиғалардың бірі болып, қазіргі әлемдегі халықаралық қатынастардың, қауіпсіздік саясатының және террористік қатерлердің сипаттамасын түбегейлі өзгертті.
Қазақстанда да терроризмге қарсы күреске бағытталған бірнеше заңдар мен кодекстер бар, соның ішінде «Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы» заң бар. Бұл заң террористік актілерді болдырмау, олармен күресу және олардың салдарын жою мақсатында шаралар белгілейді.
Қазақстанның құқық қорғау органдары, оның ішінде Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Ішкі істер министрлігі мен басқа да арнайы қызметтер терроризмге қарсы операциялар жүргізеді. Олар террористік әрекеттерді алдын алу және қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін жедел шаралар қолданады.
Қауіпсіздік және алдын алу шаралары
Әуежайлар, мемлекеттік мекемелер, қоғамдық орындар мен маңызды инфрақұрылым объектілерінде қауіпсіздік шаралары күшейтілді. Бақылау және тексеру жүйелері енгізілген.
Терроризмнің алдын алу үшін қоғаммен жұмыс істеу, жастарды экстремизмнен сақтандыру және қоғамдық сана мен білімді арттыру мақсатында ақпараттық-насихаттық жұмыстар жүргізіледі. Қазақстан терроризмге қарсы күресте халықаралық ұйымдармен, соның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымы, Шанхай ынтымақтастық ұйымы және басқа халықаралық ұйымдармен тығыз ынтымақтастықта болады. Бұл ұйымдармен терроризмге қарсы ортақ шараларды жүзеге асырады және ақпарат алмасады.
Қазақстан шетелдік тәжірибелер мен технологияларды қолдана отырып, терроризмге қарсы күрес шараларын жетілдіреді. Бұл шетелдік сарапшылармен және мамандармен тығыз қарым-қатынаста болуды қамтиды.
Терроризмге қарсы Ұлттық стратегия
Қазақстанның терроризмге қарсы ұлттық стратегиясы терроризмнің себептерін зерттеу, террористік топтардың қызметін бақылау және оларға қарсы тиімді әрекет етуге бағытталған. Қауіпсіздік күштері мен құқық қорғау органдары үшін арнайы оқу бағдарламалары мен жаттығулар өткізіледі. Бұл терроризммен күресудің жаңа әдістері мен техникаларын меңгеруге көмектеседі. Қазақстан терроризмге қарсы күресті ұлттық қауіпсіздіктің маңызды бөлігі ретінде қарастырып, осындай шараларды жүзеге асыру арқылы қоғамдағы тұрақтылықты сақтауға және халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ұмтылады.
Қазақстанда бірнеше террористік әрекеттер болды, олар елдің қауіпсіздігі мен тұрақтылығына әсер етті.
Мәселен 2009 жылы 2 қарашада Қарағанды қаласында полиция бөлімшесіне жасалған шабуылдан бірнеше адам қаза тапты. Шабуыл жасаушылар экстремистік көзқарастары бар топтың мүшелері ретінде танылды.
Мұндай оқиға 2011 жылғы Шымкентте де қайталанды. 2011 жылы 17 қарашада Шымкент қаласында құқық қорғау органдарының нысанына жасалған жарылыстың нәтижесінде бірнеше адам жарақат алды.
2016 жылы 5 маусымда Ақтөбе қаласында қару-жарақ дүкендеріне және әскери бөлімге шабуыл жасалды. Шабуыл кезінде бірнеше адам қаза тауып, көптеген жарақаттар болды. Бұл оқиға да экстремистік топтардың қаттысумен болды.
Бүгінде Қазақстан терроризмге қарсы күресті маңызды мәселелердің бірі ретінде қарастырады және осы бағытта бірқатар шаралар қабылдайды.
2022 жылғы Қаңтар оқиғасы кезінде де экстремистік топтың мүшелері жағдайды ушықтырған айтылды.
Алайда Қазақстан ресми түрде терроризммен белсенді күресті:
- Қазақстан жыл сайын БҰҰ Терроризмге қарсы комитетіне атқарылған жұмыстар туралы Ұлттық баяндама ұсынады. Халықаралық терроризмге қарсы коалиция құруға қолдау көрсетілді және оның қызметіне белсенді қатысты. Қазақстан терроризмге қарсы күрес туралы барлық он үш халықаралық әмбебап конвенцияға қосылды.
- Қазақстан ТМД АТО, ШЫҰ РАТС, ҰҚШҰ сияқты бірқатар Өңірлік терроризмге қарсы құрылымдардың мүшесі болып табылады.
- БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің шешімдеріне сәйкес елде ақшаны жылыстатуға және террористік ұйымдарды қаржыландыруға қарсы іс-қимыл жүйесі жолға қойылған.
- 1999 жылғы шілдеде терроризмге қарсы күрестің құқықтық және ұйымдастырушылық негіздерін, меншік нысанына қарамастан мемлекеттік органдар мен ұйымдар қызметінің тәртібін, сондай-ақ терроризмге қарсы күресті жүзеге асыруға байланысты азаматтардың құқықтарын, міндеттері мен кепілдіктерін айқындайтын "Терроризмге қарсы күрес туралы" Заң қабылданды.
- 2003 жылғы желтоқсанда ҚР Президентінің өкімімен терроризм мен діни экстремизм көріністеріне қарсы күресте барлық күш құрылымдарының неғұрлым тиімді жұмысы үшін терроризмге қарсы орталық құрылды. АТО-ға терроризмге қарсы күрес жөніндегі барлық арнайы, құқық қорғау және өзге де ведомстволардың қызметін үйлестіру жүктелген.
Қазақстан аумағында қызметі террористік сипаттағы ұйымдарға тыйым салынады. Ұйымдар, егер олардың жарғылық мақсаттары мен қызметі Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Заңдарына және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарға қайшы келсе, террористік деп танылады; егер Орталық Азия өңірі мемлекеттеріндегі жағдайды тұрақсыздандыру жөніндегі осы ұйымдардың жұмыс істеуін жандандырудың әлеуетті қауіптілігі болған жағдайда.
Қазіргі жағдайда әртүрлі әлеуметтік қатынастарды реттеу мемлекеттің белгілі бір саясатты жүргізуімен тығыз байланысты. Егер Біз терроризмге қарсы іс - қимыл туралы айтатын болсақ, онда автордың пікірінше, бұл терроризмнің көріністері мен жағдайларын болдырмауға бағытталған саясат.
Терроризмге қарсы саясат бір-бірін толықтыратын саяси және құқықтық әдістерді қолдануға негізделген толықтыру. Саяси әдістерге қоғамдық келісімді құру және нығайту, қақтығыстарды азайту, туындайтын әлеуметтік мәселелерді жеңу және т.б. үшін саяси құралдардың әртүрлі конфигурацияларын жатқызуға болады. тарихта саяси қайшылықтар террордың таралуына және жағдайдың шиеленісуіне ықпал еткен көптеген мысалдар бар.
Құқықтық әдістер ұлттық заңнамаға негізделген. Атап айтқанда, демократиялық мемлекеттегі негізгі іргетас Конституция және оған енгізілген принциптер болып табылады.
Терроризмге қарсы күрес тақырыбы қоғам мен мемлекет алдында тұрған қауіптер спектрін түсінумен анықталады. Әрине, әр елде немесе аймақта қауіптің ауқымы "ыстық нүктелерге" географиялық орналасуымен, әлеуметтік-саяси немесе экономикалық мәселелердің шиеленісуімен анықталады.
Қазақстандық зерттеушілер ықтимал қауіптің бірнеше факторларын анықтайды. Осылайша, біздің еліміздегі терроризмнің саяси құрамдас бөлігі нәтижесінде қалыптасады:
- есірткі мен қарудың қуатты ағындарының транзиттік аймағында орналасқан мемлекетіміздің геосаяси орналасуы;
- қақтығыстарды өркениетті шешу тәжірибесі болмаған кезде партиялар, Қоғамдық қозғалыстар мен бірлестіктер арасындағы күрестің шиеленісуі;
- ұлтаралық қайшылықтардың ушығуы;
- жарияланған демократиялық қағидаттар мен мемлекеттік басқарудың нақты тәжірибесі арасындағы сәйкессіздік;
- қылмыстық саяси элита мен азаматтар арасындағы алшақтықтың өсуі.