2008 жылы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен елімізде білім беру саласындағы бірегей оқу ордасы – «Назарбаев зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы өз жұмысын бастағаны белгілі. Бүгінгі күні Қазақстан бойынша заманауи 20 мектеп бар. 10 жылда білім ордаларын 8 мыңға жуық түлек тамамдап, 950 оқушы «Алтын белгі» иегері атанды.
Назарбаев зияткерлік мектептері Кембридж университеті, Халықаралық мектептер кеңесі, Джонс Хопкинс университетінің дарынды жастар орталығы, Пенсильвания университеті сынды оқу орындарымен әріптестік орнатқан. Қазақстанның білім беру жүйесіне шетелдік озық тәжірибелерді енгізу мақсатында өзге мемлекеттерден мамандар шақыртылды. Солардың қатарында Петропавл қаласындағы Назарбаев зияткерлік мектебі химия пәнінің мұғалімі Сильванус Опот та бар. Шетелдік маманның Қазақстан жайындағы пікірін білген едік.
– Жер шарындағы ең ыстық құрлық – Африканың Кениясынан алты ай қысы бар Қазақстанның солтүстігіне жұмысқа шақырту келгенде қалай қабылдадыңыз?
– Мен бұған дейін өз елімнен, отбасымнан жыраққа ұзақ уақытқа шығып көрген емеспін. Қазақстанда жұмыс істеу туралы ұсыныс түскенде бойымды аздап үрей билегенін жасырмаймын. Бірден интернетті ашып, Қазақстан туралы, оның солтүстік қақпасы – Петропавл қаласы жайлы мәліметтер іздестіре бастадым.
Бірден климат жағдайына назар салдым, қысы қатты екенін білген кезде «Бұл жақтың аязына шыдай аламын ба?» деген сауал санамды мазалай берді.
Қазақстанның территориясы үлкен, пайдалы қазбалар мен мұнайға бай мемлекет екенін бұрыннан білетінмін. Ал мәдениеті, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы жайлы мүлдем хабарым жоқ еді. Кейін білдім,
Қазақстан мен Кения халықтарын байланыстыратын ортақ құндылықтар көп екен. Мәселен, біз үлкенді қатты құрметтейміз. Ата-анаға қамқорлық көрсету – басты парызымыз. Қазақ халқы да осы жайттарға баса мән беретінін аңғардым, аға буынды ерекше қадірлейтініне сүйсіндім.
Міне, бүгінде Петропавлда бір оқу жылын аяқтап, екіншісіне кірісіп кеттім. Қазақстанға келгеніме өкінген емеспін.
– Қазақстанға келгенге дейінгі педагогикалық тәжірибеңіз туралы айтып берсеңіз. Қандай оқу орнында білім алдыңыз? Қайда жұмыс істедіңіз?
– Мен Кениядағы Найроби университетінде химия және математика бакалавры мамандығын алдым. Одан кейін аталған жоғары оқу орнында магистратураны тамамдадым. Еңбек жолымды жалпы білім беретін мектепте бастадым.
Үш жылдан кейін халықаралық мектепке ауыстым. Сонда қызмет етіп жүргенде Қазақстанға шақырту алдым.
– «Сырт көз сыншы» деген мақал бар қазақта. Қызылжар өңіріне ең алғаш келгендегі алған әсеріңіз қандай болды? Көңіліңізге қонған жайттар мен оғаш көрінген дүниелер туралы айта отырыңыз.
– Алғашқыда тіл білмегендіктен қатты қиналдым. Әсіресе, дүкенге барған кезде ұялы телефондағы «мобильді аударманың» қызметін көп пайдаланатынмын.
Көшедегі адамдар мені тоқтатып, бірдеңе айтады. Мен оларды алғашында түсінбедім, бірақ адамдардың жүздері жылы екен, соған қарап жамандық жасамайтынын білдім. Петропавлға келгелі қала тұрғындарымен мың селфи жасаған шығармын. Тіпті бірге видеоға да түсіп жатады.
Қазақтар жылқы етін көп жейді екен. Біздің жақта жылқыны ауқатты адамдар ғана ұстайды. Оның бағасы өте қымбат. Және оны ат спорты мектептерінде ғана көруге болады.
– Келгеніңізге екі жылдай болғанын айттыңыз. Осы уақытта жылқы етін татып көрдіңіз бе?
– Иә, бірнеше рет жеп көрдім. Ұнады. Мұнымды үйдегілерге телефон арқылы айтқанымда, анам бұл әрекетімді құптамады. «Балам, жұмысыңды тезірек аяқтап, үйге қайтсаңшы, қалаған тамағыңды өзім пісіріп берем» – дейді. Кениялықтардың ас мәзірі мұндағыдан өзгешелеу. Бірақ мен бұл жақтың асханасына үйреніп кеттім.
– Шай ішкенді жақсы көресіз бе? Себебі, біз ішіп жүрген шайдың көбі Кенияда өндіріледі.
– Жоғарыда айтып өткенімдей, Кенияда тамақтану салты Қазақстандағыдан біршама өзгеше. Біз ең алдымен ыстық тамақ ішеміз. Содан кейін біраз уақыт өткен соң ғана шай ішеміз. Мен шай ішкенді онша жақсы көрмеймін. Ал менің анам ұнатады. Ол кісіге сусынның бұл түрін ұсынсаңыз, кез келген уақытта қуана келіседі.
– Қазақстандағы білім беру жүйесі көңіліңізден шықты ма? Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту туралы пікіріңізді білгім келеді.
– Назарбаев зияткерлік мектептерінің білім беру жүйесі – Қазақстандағы өте ұтымды жоба деп білемін. Оны британдық, америкалық жүйемен қатар қоюға болады. Бұл бірінші кезекте студенттерге шетелдік беделді жоғары оқу орындарына түсуге мүмкіндік береді.
Өкінішке қарай, кейбір ата-аналар бұл жүйені түсінбейді. Олар балаларына шет мемлекетте оқуға тыйым салып жатады. Менің ойымша, кез келген адам өзге елдің тәжірибесін байқап көруі керек. Содан кейін ең ұтымдысын өз елінде пайдалануы тиіс.
Зияткерлік мектептердің түлектері Назарбаев университеті, Принстон, Стэнфорд, Колумбия, Массачусетс технологиялық, Гонконг политехникалық, Пусан ұлттық университеттері сынды әлемдік брендтер, сондай-ақ, Ресейдің “Жоғары экономика мектебі» ұлттық зерттеу университеті және басқа да жоғары оқу орындары тарапынан сұранысқа ие.
Жыл сайын түлектеріміздің бірі қазақстандық және шетелдік білім ордаларына түседі, олардың басым бөлігі грант жеңіп алады. Осының өзі Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі білім сапасының жоғары екенін көрсетеді.
– Кениядағы білім беру жүйесі туралы не айтар едіңіз?
– Біздегі білім бағдарламасы 12 жылға шақталған. «8-4-4» деп жіктеледі. Бастауыш және орта буын 8 жыл оқыса, жоғары буын 4 жыл оқиды. Содан кейін 4 жыл бакалавриат. Кениялықтар мектеп бітіргендігі жөніндегі құжатпен АҚШ, Ұлыбритания сынды мемлекеттердің жоғары оқу орындарына түсе алады. Балалар мектепке 6 жастан барады.
– Ағылшын тілі – жергілікті оқушылар үшін шет тілі. Химия – күрделі пән. Оқушыларыңыздың үлгерімі қалай? Шет тілде күрделі пәнді оқыту қиын емес пе?
– Маған балалармен тіл табысып кету қиынға түскен жоқ. Назарбаев зияткерлік мектебіндегі оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы жоғары. Шәкірттерге, әсіресе, тәжірибелік сабақтар ұнайды. Химия пәнінде халықаралық терминдер көп. Осының өзі сабақты біраз жеңілдетеді. Теориялық сабақтар оқушыларға аздап қиынға түсетіні рас.
– Мұндағы климатқа, ортаға бейімделу жағы қалай болды?
– Кенияның әр аймағында ауа температурасы әртүрлі. Мәселен Найробида орташа температура +8 бен +27 аралығында. Жаңбыр жиі жауады. Қазақстанға келіп, қарды алғаш рет көрдім. Айналаның бәрі ақ ұлпаға оранғанын көру қандай тамаша!
– Туған жеріңізге қаншалықты жиі барып тұрасыз? Отбасыңыз туралы айтып берсеңіз?
– Кенияға жылына екі рет барамын. Желтоқсан айында 10 күнге және жазда 40 күнге барамын. Кениялықтар көп әйел алады. Бірақ менің бір ғана зайыбым бар. Және екі ұлдың әкесімін. Интернет арқылы күнде сөйлесіп тұрамын.
Менің үш ағам бар, өзім үйдің кенжесімін. 76 жастағы анам менің қолымда тұрады.
– Қазақстанда екі жылда не көріп, көңілге не түйдіңіз?
– Мен Нұр-Сұлтан, Тараз, Көкшетау қалаларында болдым. Бірақ маған Петропавл ұнайды. Мұнда халық аса көп емес. Және экологиясы таза екенін атап өткім келеді. Қазақ халқын жақсы көріп кеттім. Себебі, сіздер қонақжайсыздар, үлкенді сыйлай білесіздер.
Сұхбаттасқан Эльмира Кәленова