Ләззат Тұяқбайқызы кәсіпкерлікті дамытуды тежеп тұрған бірнеше факторды атады, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.
Біріншіден, мемлекеттік қолдаудың тәсілдері мен тетіктерін түбегейлі қайта қарау қажет. Ұзақ уақыт бойы кәсіпкерлікті дамыту бойынша бірқатар бағдарламалық құжат қабылданып жатыр, бірақ жеткіліксіз. Бұл, ең алдымен, бизнес субъектілерін ауқымды бюджеттік инфузиялар аясында қолдау шараларымен қамтудың шектелуіне байланысты. Бұған «Бизнестің жол картасы» бағдарламасы дәлел. Мәселен, Жоғары аудиторлық палатаның деректеріне сәйкес, оны іске асыруға 2015-2019 жылдары 270 млрд теңгеден астам қаржы бөлінді. Жыл сайын әрбір мың кәсіпкердің үшеуі ғана қаржылық қолдауға ие болды. Қолдау құралдарына қатысты шарттың болуы олардың ауылдық жерлерлерде жеткіліксіздігі проблемасын тудырады. Бұл алдымен кепіл мүлкіне қойылатын қатаң талаптарға байланысты, - деді ол.
Оның сөзінше, мемлекеттік бағдарламаларды іске асыруда олардың мақсатына сай жұмсалуында олқылықтар бар.
Бұған мысал ретінде «қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасын айтуға болады. Бұл жоба ішкі нарықты отандық өндірушілердің тауарларымен және қызметтерімен қанағаттандыруға бағытталғанына қарамастан, жеңілдетілген қаржыландыруға рұқсат етілген қызмет түрлерінің 35%-ы (150-ден 53-і) белгіленген мақсатқа сәйкес келмеді. Мемлекеттік қолдау шараларының тиімділігін төмендететін үрдіс кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаға да тән. Біріншіден, гранттық қолдау қаражатын мақсатты пайдалану мониторингі мәселесі реттелмеген. Бүгінгі таңда мониторинг тек іріктеп жүргізіледі және өте тар қамтуға ие. Мысалы, Алматы қаласы әкімдігінің мәліметінше, 2022 жылы мақұлданған 264 жобаның 27-сі ғана бақылаумен қамтылған. Яғни әрбір оныншы жоба ғана. Осындай жағдай басқа аймақтарда да байқалады. Сондықтан гранттық қаржыландырудың барлық жобалары берілген қаражатты мақсатты пайдалану және түпкілікті нәтижеге қол жеткізу тұрғысынан бақылаумен қамтылуы тиіс деп есептейміз, - деді ол.
Ол перспективалық бағыттарды және түпкілікті нәтижеге бағдарлануды ескермей, 5 млн теңге көлеміндегі гранттық қолдау түріндегі шағын жобаларды іске асыруға басымдық беруді бюджет қаражатын шашырату деп атады.
Үшіншіден, құқықтық олқылықтар бар. Мысалы, бүгінде «бизнес-идеяның жаңалығы» анықтамасын нақтылау жоқ. Бұл тұжырымдаманы жергілікті жерлерде кәсіпкерлер де, конкурстық комиссия мүшелері де әртүрлі түсіндіреді. Сондай-ақ грант алудың негізгі шарты болып табылатын «жаңалықты» растауға талап жоқ. Экономиканың басым секторларының тізбесін айқындау критерийлері түсініксіз болып қалады. Олардың шеңберінде ШОБ субъектілеріне мемлекеттік қолдау шаралары көрсетіледі. Белгілі болғандай, қазір бұл тізімге «үйдегі дүкендерді» қолдау, жылжымайтын мүлікті жалға алу, ғимараттарға қызмет көрсету, жеңіл автомобильдерді лизинг арқылы азық-түліктің бөлшек саудасын қосу жоспарлануда. Біздің ойымызша, бұл тәсіл тек ұтымсыз ғана емес, сонымен қатар түбегейлі дұрыс емес. Мемлекеттік қолдау шаралары отандық өндірісті ұлғайтуды, өңдеуші өнеркәсіпті дамытуды ынталандыруы тиіс және көп дәрежеде дайын өнім шығаруға мамандандырылған секторларға бағдарлануы тиіс, - деді ол.
Сенат депутаты бизнес-қоғамдастық мемлекеттің көмегіне көбірек сенетінін айтты. Өйткені банктік несиелеу шарттары әлі де қолайсыз.
Банктердің ШОК субъектілерін кредиттеу көлемінің үдемелі өсуіне қарамастан, мұндай қарыздардың үлесі 2019 жылдан бастап несие портфелінің жалпы көлемінде 33-тен 26%-ға дейін төмендеді. Сонымен қатар «Атамекен» ҰКП деректері бойынша қазақстандық банктерде еркін өтімділіктің едәуір көлемі жинақталған. Алайда Бизнестің несиелік өтінімдерін мақұлдау коэффициенті 40 пайыздан аспайды. Ұлттық банктің мәліметінше, өткен жылы банктер берген бизнеске берілген кредиттердің жалпы көлемінің 52%-ы ірі кәсіпкерлерге, 34%-ы шағын бизнеске және 14%-ы ғана орта кәсіпкерлік субъектілеріне тиесілі. Бұл ретте қарыздардың ең көп көлемі (51%) сауда саласына тиесілі. Оның жартысынан көбі (54%) ірі кәсіпкерлерге берілген. Ал өндірістік секторлар шетте қалады. Сондай-ақ банк секторы тарапынан тиісті қолдау алмайды, - деді сенатор.
Ол сондай-ақ Даму қоры арқылы мемлекеттік қолдау алған кезде де сауда басым болып қалатынын айтты.
Субсидияланған (37%) және кепілдендірілген (39%) жобалардың үштен бірінен астамы дәл сауда саласына жатады. Сондықтан мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы тәсілдері мен тетіктері түбегейлі қайта қарауды талап етеді. Бұл мәселе Мемлекет басшысының шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың бірыңғай бағдарламасын әзірлеу жөніндегі тапсырмасын іске асыру аясында ерекше өзекті болып отыр. Бұл бағдарлама қолдау шараларын ұсыну тәсілдерін түбегейлі өзгертуі керек. Атап айтқанда, оны өндірістердің технологиялық күрделілік деңгейі мен бизнес санаттары бойынша саралау, сондай-ақ мемлекеттік қолдаудың операциялық тиімділігін қамтамасыз ету арқылы. Мемлекет басшысы осындай міндет қойып отыр. Өңірлердің ұсыныстарын ескере отырып, бірыңғай бағдарламада «Ауыл аманаты» жобасын енгізу жолымен ауыл кәсіпкерлігін қолдау жөніндегі жеке бөлімді көздеу орынды деп санаймыз. Бұл мемлекеттік қолдаудың барлық шараларын бір нақты құжатта біріктіруге мүмкіндік береді, бұл ШОБ субъектілері үшін өте ыңғайлы. Әсіресе өз ісін енді бастағандар үшін. Бұл ретте ауылда бизнесті жандандыру үшін, ең алдымен, растайтын құжаттарды ұтымды оңтайландыру, сондай-ақ кепіл мүлкін бағалау проблемасын шешу жолымен кредиттік ресурстардың қолжетімділігін қамтамасыз ету маңызды, - деді Ләззат Тұяқбайқызы.