15 ақпан - әлемдегі көптеген елдер жыл сайын атап өтетін обырмен ауыратын балалар күні, деп хабарлайды El.kz ақпараттық агенттігі.
Бұл күнді өткізудің негізгі мақсаты - педиатр дәрігерлердің, барлық кәсіби медициналық қоғамдастықтың, балалар онкологиясы мәселелері бойынша барлық мамандықтардың әлеуметтік жауапты азаматтарының хабардар болу деңгейін арттыру, балалардағы онкологиялық ауруларды ерте диагностикалау және емдеу қажеттілігі туралы ескерту мақсатында күш-жігерді біріктіру.
ДДҰ мәліметтері бойынша, әлемде жыл сайын 400 мыңнан астам бала мен 20 жасқа дейінгі жасөспірімге обыр диагнозы қойылады. Бұл ретте жыл сайын 100 мыңға жуық бала обырдан қайтыс болады.
Қазақстан Республикасында қатерлі ісік (ҚІ) диагнозы жыл сайын орта есеппен 600-ге жуық балаға қойылады, сондықтан 2022 жылы алғаш рет 585 бала онкологиялық аурумен ауырды.
Жалпы, соңғы 8 жылда сырқаттанушылықтың өсуі байқалмағанын атап өткен жөн, бұл орта есеппен 100 000 балаға шаққанда 10 жағдайды құрайды. Бұл көрсеткіш көптеген елдерге қарағанда біршама төмен. Мысалы, Германия, Канада, АҚШ, Ұлыбританияда жыл сайын 100 000 бала санына шаққанда 16-дан астам бала мен жасөспірім ауырады.
Бүгінгі таңда республикада онкологиялық аурулары бар балаларға медициналық көмек барлық деңгейде жүзеге асырылады, балалар онкологтары мен гематологтары іс жүзінде барлық облыс/қала орталықтарында бар. Еліміздің барлық өңірлері бойынша көпбейінді облыстық/қалалық балалар ауруханаларының базасында онкологиялық және гематологиялық бейіндегі балаларға арналған 243 төсек жұмыс істейді. 37 өңірлік балалар онкологы мен гематологы қатерлі ісіктері бар пациенттерге бастапқы диагностиканы, қажет болған жағдайда блокаралық кезеңде емдеуді, динамикалық байқау мен бақылауды жүзеге асырады.
Қатерлі ісіктері бар балалардың негізгі терапиясы екі республикалық көпбейінді орталықта – «Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы» АҚ (Алматы қ.) және «University Medical Center» корпоративтік қорында (Астана қ.) жүзеге асырылады. Жалпы екі орталыққа 286 төсек жұмыс істейді және 51 балалар онкологы мен гематологы жұмыс істейді. Республикалық орталықтарда жылына орта есеппен қатерлі ісіктері бар 5000-ға жуық бала емделеді.
Балалар онкологиялық және гематологиялық қызметі бойынша негізгі үйлестіруші функцияны 90 жылдық тарихы бар отандық педиатриялық қызметтің флагманы - Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы (ПБХҒО) жүзеге асырады.
Балалар обыры ересектер обырынан статистикасы мен құрылымы бойынша көп жағынан ерекшеленеді. Ересектердің арасындағы өкпе, сүт безі, ішек, қуық және т.б. сияқты таралған онкологиялық аурулар іс жүзінде балаларда өте сирек кездеседі.
ҚР-дағы балалардағы қатерлі ісік құрылымында бірінші орында қан өндіру жүйенің аурулары– 39%, бұдан әрі – орталық нерв жүйесінің ісіктері – 14%, жұмсақ тіндердің ісіктері – 9%, ішперде арты кеңістігінің ісіктері – 8%, бүйрек ісіктері мен лимфомалар 6% тұр. Балалық шақтағы қатерлі ісік құрылымындағы нозологияның ұқсас таралуы барлық елдерде байқалады.
Балалардағы ісіктердің көпшілігінің ұрықтың жатыр ішінде дамуы кезеңінде ағзалар мен тіндердің қалыптасуының бұзылуы нәтижесіндегі эмбрионалдық шығу тегі бар (дизонтогенетикалық ісіктер). Сондай-ақ генетикалық ерекшеліктері бар балалардағы ісік дамуының айқын байланысы және сонымен бірге ісік дамуының қоршаған орта жағдайларына тікелей тәуелділігі төмен.
Балалар онкологиясының басты айырмашылығы - балалар практикасында емдеу ересектермен салыстырғанда тиімдірек. Сондықтан кез-келген балалар онкологы мен гематологының мақсаты - барлық күш-жігерді кішкентай пациентті емдеуге бағыттау, сонымен бірге оның өмір сүру сапасын қанағаттандыру.
Балалардағы онкологиялық ауруларды емдеудің сәттілігі көптеген факторларға байланысты, олардың бірі - уақтылы диагноз қою. Сондықтан балалардың онкологиялық ауруларының белгілері бойынша білімді тарату және сонымен бірге осы аурулардың көпшілігі бүгінде емделетінін көпшілікке жеткізу маңызды.
Қазақстандық орталықтарда қатерлі ісіктерді диагностикалаудың барлық негізгі әдістері (цитоморфология, иммунофенотиптеу, цитогенетика, молекулалық генетика, бактериологиялық, коагулологиялық зерттеулер, диагностиканың барлық сәулелік әдістері) жолға қойылған, терапияның барлық қажетті әдістері жүргізілуде.
Мәселен, ПБХҒО-да жоғары дозалы терапияның 30 жылдық тәжірибесі бар, балалар жасындағы барлық негізгі ісіктер бойынша диагностика мен терапияның клиникалық хаттамалары әзірленіп, бекітілді. Екі орталықта да бағдарламалық полихимиотерапия тиімді жүргізіледі, хирургиялық араласулар, гемопоэздік дің жасушаларын трансплантаттау жүзеге асырылады. Сәулелік терапия «Қазақ онкология және радиология ҒЗИ» АҚ базасында жүргізіледі.
Орталықтарда әртүрлі бейіндегі мамандардың үйлесімді командалары жұмыс істейді. Қажет болған жағдайда басқа медициналық ұйымдардың (Қазақ көз аурулары ҒЗИ, фтизиопульмонология ҒО және басқалар) мамандары тартылады. Бұл балаларға тиімді, уақтылы көмек көрсетуге мүмкіндік беретін әрбір баланың терапиясындағы көпбейінді тәсіл.
Жылдан жылға гемопоэздік дің жасушаларын (ГДЖ) трансплантаттау саны артып келеді. 2012 жылдан бастап республикада барлығы 341 ГДЖ, олардың ішінде: аллогендік – 135, гаплоиденттік – 47, аутологиялық – 159 трансплантаттауы жүргізілді.
Өкінішке орай, науқас балаға ГДЖ донорын табу әрдайым мүмкін емес. Сондықтан 2012 жылдан бастап Трансфузиология ғылыми - өндірістік орталығының базасында сүйек кемігі донорларының ұлттық тіркелімі құрылды. Бүгінгі таңда тізілім саны 9000-нан асады. Жыл сайынғы өсім 1-1,5 мың адамды құрайды. Тіркелімнің базасында 30-дан астам ұлттың доноры бар. Өзінің этникалық мазмұны бойынша тіркелім Қазақстанда тұратын халықтардың құрылымына сәйкес келеді.
Мұндай Тіркелімнің болуы 2022 жылы екі балаға туыс емес қазақстандық донорларды табуға мүмкіндік берді. 2019 жылдың басында осы тіркелімдегі донорлардың көмегімен 3 байланысты емес трансплантаттау жүзеге асырылды.
Соңғы жылдары дің жасушаларының гистотиптелген донорларының халықаралық тіркелімімен байланыс орнатыла бастады. Мәселен, 2022 жылы ПБХҒО-да туыс емес шетелдік донорлардан 5 аллогендік трансплантаттау жүргізілді (Ресейден – 2, Германиядан-3). Сүйек кемігі донорларының Ұлттық тіркелімінің базасын ұлғайту, әртүрлі елдердің тіркелімдерімен әріптестік қатынастарды кеңейту туған жерінде ГДЖ трансплантаттау бойынша осындай күрделі жоғары технологиялық операцияны жүргізу арқылы Қазақстанның көптеген балаларын құтқаруға мүмкіндік береді.
Қатерлі ісіктері бар балаларға ағзаны сақтайтын операцияларды енгізуге көбірек көңіл бөлінуде. Жыл сайын сүйек ісіктері бар балаларға буындарды эндопротездеу операциялары жасалады. Осылайша, 2022 жылы 7 балаға ісіктен зардап шеккен буындарды ауыстыру операциялары жүргізілді.
2021 жылдан бастап көз торқабығының қатерлі ісіктері кезінде селективті интраартериалдық химиотерапия (СИАХТ) операциясы енгізілді. Осылайша, 2021 жылы 25 СИАХТ операциясы, ал 2022 жылы – 29 операциясы орындалды.
2022 жылы иммундық терапия енгізілді – «Қазақстан Халқына» ҚҚ қаржылық қолдауымен нейробластомасы бар балаларды емдеу үшін Динутуксимаб бетта (Карзиба) препараты сатып алынды. Мұндай қымбат, бірақ емдеуге үміт беретін терапияны 2022 жылы 4 бала алды. Бүгінгі таңда бұл терапия екі республикалық орталықта да жалғасуда.
2022 жылы Қазақстан Республикасының балалар онкологиялық және гематологиялық қызметін жетілдіру жөніндегі 2022-2024 жылдарға арналған жаңа Жол картасы (2022 жылғы 24 мамырдағы № 384 бұйрық) бекітілді, онда онкологиялық аурулары бар балаларға медициналық көмекті одан әрі жетілдіру жөніндегі іс-шаралар көзделген.
Осындай іс-шаралардың бірі балалардағы онкологиялық аурулардың белгілері бойынша МСАК деңгейінде жұмыс істейтін барлық мамандықтағы дәрігерлерді оқыту болып табылады. Балалар онкологтары мен гематологтары жүргізген мұндай жұмыс I-II сатыдағы обырдың диагнозын 2015 жылғы 29%-дан 2022 жылы 50%-ға дейін арттыруға мүмкіндік берді.
Терапияның жаңа әдістерін енгізу, бұрыннан белгілі, енгізілген әдістерді жетілдіру, обырдың ерте диагностикасын 1-2 кезеңде ұлғайту ҚР балаларының өмір сүруін арттыруға мүмкіндік береді.