Елімізде АЭС салу мәселесі қызу талқыланып жатыр. Президент күзде атом электр станциясын салу мәселесіне қатысты референдум өтетінін айтқан болатын, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.
Астанада 20 тамызда АЭС салу мәселесі жария талқыланды. Онда сарапшылар халықтың көкейіндегі сұрақтарға жауап берді. Энергетика министрлігінің атом энергетикасы және өнеркәсібі департаменті директорының орынбасары Гүлмира Мұрсалова елдің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін АЭС салу қажеттілігі жөнінде айтып берді.
Атом электр станциясы - электр энергиясын өндіретін станция. Қазір Қазақстанда өндірілетін энергияның 70 пайызы көмірмен жұмыс істейтін станциялардан өндіріледі. Олардың тозығы жетті. Келесі 10 жылда кейбір станцияларды тоқтатуға тура келеді. Елімізде энергия тұтыну көлемі жыл санап өсіп келеді. 2035 жылға қарай арнайы жоспар әзірленді. Ол жоспар бойынша 10 жылда 26 мың қуаттылығы бар станциялар іске қосылады,-дейді Гүлмира Мұрсалова.
Ал сарапшы Олжас Байділдинов АЭС бойынша барлық қоғамдық тыңдау жарықсыз өтуі тиіс деп ойлайды.
Егер адамдардың бір бөлігі біздің тапшылығымыз 10% -дан төмен бар екенін түсінбесе, яғни күн сайын ел 2,5 сағат бойы жарықсыз отырғандай болса, онда тағы қалай түсіндіруге болады? Қазір өздеріңіз білетіндей, Түркияда ВВЭР-1200 4 энергоблокқа арналған атом электр станциясы іске қосылды және ел басшылығы «Росатоммен» тағы бір станция салу туралы келіссөздер жүргізуде. Ол Мәрмәр теңізінің жағалауында, Мерсин қаласының жанында орналасқан, ол әйгілі Аланиядан шамамен 250 км қашықтықта орналасқан. Мысалы, Ресейде федерация субъектілері атом объектілерін салу үшін бір-бірімен бәсекелеседі. Бұл түсінікті жағдай, себебі бұл инвестициялар, жергілікті өндірісті, кадрларды, жұмыс орындарын дамыту, - дейді ол.
Сарапшы Беларусьтегі атом электр станциясының тәжірибесі қандай екенін айтып, мысалға алды.
Беларусь атом электр станциясына болып қайттым. Бұл 2 ресейлік ВВЭР реакторы-1200 МВт. 2007 жылдың қарашасында Александр Лукашенко Беларусь Республикасы Президентінің «атом электр станциясын салудың кейбір шаралары туралы» №565 Жарлығына қол қойды. 2012 жылы олар құрылысты бастады, 2020 жылы олар бірінші энергия блогын, 2023 жылы екінші қондырғыны іске қосты. 2023 жылдың қорытындысы бойынша Беларусьте электр энергиясын тұтыну 6,5% - ға өсіп, 41,1 млрд кВт сағатты құрады. Өндіріс көлемінің 40%-ы атом энергиясының үлесін құрады. Ел толығымен тұрақсыз болды. Газдан электр жылытуға көшу шаралары енгізілді, өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін-энергияны тұтыну неғұрлым көп болса, тариф соғұрлым аз болады. Үшінші энергия блогын салу және электр энергиясын экспорттау мүмкіндігі қарастырылып жатыр. Бұл құптайтын мәселе, - дейді сарапшы.
Өз кезегінде «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының басқарушы директоры, елімізге еңбек сіңірген энергетик Жақып Хайрушев те БелАЭС жұмысының ерекшеліктерін айтып берді.
Жақында Островец қаласындағы Беларусь атом электр станциясына бардым. БелАЭС-те салынған екі энергоблок, ВВЭР-1200, жиынтық белгіленген қуаты 2 400 МВт (2 Х 1200 МВт). Беларусь АЭС ВВЭР-1200 екі энергия блогын пайдалануға беру осы елдің экономикалық және энергетикалық қауіпсіздігін едәуір арттыруға мүмкіндік берді. № 2 блок толық қуатта жұмыс істегеннен кейін Беларусь атом электр станциясы Беларусьтің электр энергиясына деген қажеттілігінің шамамен 40% қамтамасыз етеді. Беларусь атом электр станциясы «Росатом» мемлекеттік корпорациясының жобасы бойынша салынды. Беларусь атом электр станциясының жобасы оның экономикалық сипаттамалары мен қауіпсіздігін едәуір арттыратын бірқатар артықшылықтарға ие. Оның басты ерекшелігі-атом электр станцияларының сыртқы және ішкі әсерлерге максималды тұрақтылығын қамтамасыз ететін белсенді және пассивті қауіпсіздік жүйелерінің бірегей үйлесімі, - дейді ол.
Хайрушиннің айтуынша, әрбір энергия блогы «Балқыма тұзағымен» — ядролық реактордың белсенді аймағының балқымасын оқшаулауға арналған құрылғымен, сондай-ақ операторлардың қатысуынсыз энергиямен толық қамтамасыз етілмеген жағдайда жұмыс істеуге қабілетті басқа да пассивті қауіпсіздік жүйелерімен жабдықталған.
Сонымен қатар, реактор қондырғысының қуаты 20% — ға ұлғайтылды, негізгі жабдықтың жобалық қызмет ету мерзімі екі есеге-30 жылдан 60 жылға дейін ұлғайтылды, пайдалану мерзімі тағы 20 жылға ұзартылды. Жоба Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің (МАГАТЭ) барлық талаптарына жауап береді, - дейді ол.
Сарапшылардың айтуынша, атом электр энергетикасын энергия теңгеріміне енгізу елдегі экологиялық жағдайды айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, атом саласын Орталық Азия аясындағы ынтымақтастықты да ескере отырып, саланы әртараптандыру қажет. Мысалы, Қырғызстандағы Камбаратин ГЭС және Тәжікстандағы Рогун ГЭС бар.
Ел ішінде инвестициялар үшін қолайлы жағдайлар жасау маңызды. Ол үшін заңнамалық базаны жақсарту қажет. Бұдан басқа, тариф белгілеудің ашық тетіктерін енгізу арқылы инвесторлар үшін тәуекелдерді азайту қажет, – дейді Жақып Хайрушин.
Сонымен қатар, сарапшының пікірінше, салықтық жеңілдіктер мен мемлекеттік кепілдіктерді қоса алғанда, отандық энергетикалық жабдықтарды өндірушілерді мемлекеттік қолдаудың мақсатты бағдарламаларын әзірлеу қажет.
Саланы толыққанды реформалау ресурстардың қол жетімділігі мен саяси ерік деңгейіне байланысты жеті жылдан 10 жылға дейін созылуы мүмкін. Бастапқы кезеңдер, соның ішінде инвестициялық климатты жақсарту және маңызды инфрақұрылымды жаңарту үш-бес жыл ішінде аяқталуы мүмкін. Инвестиция көлеміне келетін болсақ, әртүрлі бағалаулар бойынша, барлық қажетті іс – шараларды іске асыру үшін атом электр станцияларын салуды қоса алғанда, от 10-нан 1 15 миллиардқа дейін қажет болуы мүмкін, - дейді Хайрушев.
Ал Беларусь АЭС арқасында парниктік газдар шығарындыларының айтарлықтай— СО2 баламасында 7 миллион тоннаға дейін төмендеуіне қол жеткізіледі.
БелАЭС жобасы екі елдің ғылыми және инженерлік мектептерін, ондаған кәсіпорындары мен мыңдаған мамандарын біріктіруге мүмкіндік берді, Одақтас мемлекеттің өндірістік және ғылыми-технологиялық әлеуетін нығайтуға ықпал етті. АЭС құрылысына 40-қа жуық Беларусь және ресейлік ұйымдар қатысты. Алаңда станция құрылысының шыңына 9 мыңнан астам құрылысшы жұмылдырылды.Беларусь АЭС құрылысы оны орналастыратын бүкіл аймақтың — Гродно облысының экономикалық және әлеуметтік дамуына серпін берді. Құрылыс басталған сәттен бастап Островец спутник-қаласының халқы екі есеге жуық өсті және қазір 14 мыңнан астам адамды құрайды, онда тұрғын үйлер, мектептер, балабақшалар, медициналық мекемелер және барлық қажетті әлеуметтік инфрақұрылым салынды.Ұлттық ғылым академиясының Әлеуметтану институты 2023 жылғы сәуір-мамыр айларында өткізген әлеуметтік сауалнама нәтижелерінен көрініп тұрғандай, беларусьтердің көпшілігі АЭС құрылысының жобасын қолдайды: барлық сауалнама жүргізілгендердің 72,8% атом станциясының құрылысына оң көзқарас білдірді, сондай-ақ 57,8% елдің отын-энергетикалық кешеніндегі жағдайдың жақсаратынына сенімді.