Елімізде жыл басынан бері жол-көлік оқиғасынан 1300-ден астам адам қаза болып, 16 мыңнан астам азамат зардап шеккен. Бұл елдегі жол-көлік жағдайы мен азаматтардың қауіпсіздігі үшін алаңдатарлық жағдай. Себебі Қазақстандағы жол-көлік қауіпсіздігі – бұл елдегі көлік инфрақұрылымы мен жүргізушілердің, жаяу жүргіншілердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған маңызды мәселе.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдауында бұл мәселеде құқық қорғау органдары кәсібилік, батылдық және табандылық танытуы керек екенін алға тартты.
Жол апаттары қоғамның зор алаңдаушылығын туғызып отыр. Адамдар күн сайын жол үстінде қазаға ұшырап жатыр. Олардың арасында тұтас отбасылар да бар. Жол-көлік инфрақұрылымын жақсарту және интеллектуалдық жүйені енгізу арқылы жол қауіпсіздігін қамтамасыз етуге болады. Бұл – жергілікті ғана емес, республикалық жолдарға да қатысты мәселе. Осы салаға жауапты мекеме автокөліктердің техникалық жағдайына тиісті бақылау жасауы қажет. Жүргізушілерді даярлау деңгейінің де төмендеп кеткені жасырын емес. Жүргізуші куәлігін арнайы оқымай-ақ алатын жайттар бар. Үкімет, әкімдер, Ішкі істер министрлігі батыл қадам жасауы керек. Депутаттар бұл мәселені назарда ұстауға тиіс, - деді президент.
Қазақстан аумағында 700-ден астам автомектеп тіркелген
Президент атап өткендей, енді елімізде жүргізуші куәлігін алу қатаң қадағалануы мүмкін.
Ішкі істер министрлігінің дерегінше, бірыңғай деректер жүйесіне сай елімізде 6 млн адамның жүргізуші куәліктері тіркелген. Биылғы жылдың 8 айының қорытындысы бойынша 91 мыңнан астам азамат жүргізу құқығына ие болған. 2022 жылы 105 мыңнан астам, 2023 жылы 184 мыңнан астам азамат жүргізуші куәлігін алған. 2024 жылдың 8 айының қорытындысы бойынша 19 мыңнан астам азамат жүргізу құқығынан айырылған.
Өткен жылдан бері Парламент депуттары да жаяу жүргіншілердің қауіпсіздігі мәселесін бірнеше рет көтерді. Нәтижесінде электрлі самокат пен мопед тізгіндеушілерге қатысты заңды қабылдады. Себебі соңғы уақытта елімізде самокат пен мопедтің қатысуымен болатын жол апаттарының саны артып, зардап шегушілердің қатары көбейген.
Қазақстанның географиялық ауқымы мен көлік инфрақұрылымы елдің экономикасы мен әлеуметтік дамуы үшін өте маңызды. Жол-көлік қауіпсіздігі мәселесі соңғы жылдары халықтың денсаулығы мен өмір сүру сапасына елеулі әсер етіп келеді. Қазақстандағы жол-көлік оқиғаларының көрсеткіштері халықаралық стандарттарға сай емес, бұл елдегі көлік және жол инфрақұрылымын дамытуға, жүргізушілердің тәртібіне, сондай-ақ құқықтық реттеу тетіктеріне байланысты бірқатар түйінді мәселелердің бар екенін көрсетеді.
Жол сапасы және инфрақұрылым мәселелері
Қазақстандағы жол сапасы біркелкі емес. Ірі қалалар мен республикалық маңызы бар жолдар салыстырмалы түрде жақсы күйде болғанымен, ауылдық және шалғай аймақтарда жол сапасы төмен. Жолдардың тозуы, жөндеуге уақытылы қаражат бөлінбеуі, сапасыз құрылыс жұмыстары – осындай кемшіліктер жол-көлік оқиғаларының басты себептеріне жатады. Мәселенің бір бөлігі - көлік инфрақұрылымын дамытудағы теңсіздік. Ірі мегаполистерде (Алматы, Астана, Шымкент) жаңа жолдар, көпірлер мен көлік түйіндері салынып жатқан кезде, ауылдық жерлерде қарапайым жолдарды жөндеуге де қаражат жетпей жатады. Бұл ауылдық аймақтардағы тұрғындардың қауіпсіздігін елеулі түрде төмендетеді.
Бұған дейін Үкімет биыл Қазақстанда жол-құрылыс жұмыстарының көлемі рекордты 12 мың шақырымға жететінін мәлімдеген болатын.
Оның 8 мың шақырымы еліміздің өңірлерін байланыстыратын стратегиялық маңызы бар жолдар. Қалған 4 мың шақырымы – жергілікті маңызы бар жолдар. Жыл соңына дейін 7 мың шақырым жолдың құрылысы, реконструкциясы және жөндеу жұмыстары аяқталады деп жоспарланып отыр, - деп хабарлайды үкіметтің баспасөз қызметі.
Жүргізушілердің тәртібі
Жол-көлік оқиғаларының тағы бір маңызды факторы – жүргізушілердің тәртібі. Жылдамдықты асыру, қауіпті маневрлер жасау, мас күйде көлік жүргізу, ұялы телефон пайдалану – бұл жүргізушілер арасында кең таралған ереже бұзушылықтар. Жүргізушілердің тәртібі мен мәдениетіне байланысты заңнамалық шаралар қабылданып, жаңа қатаң айыппұлдар енгізіліп жатқанымен, бұл шаралар жеткілікті тиімді нәтиже бермей келеді.
Мас күйде көлік жүргізу – ең қауіпті бұзушылықтардың бірі болып қала береді. Қазақстанда мас жүргізушілердің қатысуымен болған апаттар саны айтарлықтай жоғары. Бұл мәселені шешу үшін полиция қызметкерлерінің жол бойындағы тексерістері күшейтілуде, ал заңды бұзушыларға қатаң жазалау шаралары қолданылады.
Құқықтық реттеу және қадағалау
Қазақстанның жол қауіпсіздігіне қатысты заңнамасы едәуір жетілдірілген, бірақ оның орындалуындағы кемшіліктер жиі байқалады. Жол ережелерін бұзушыларға салынатын айыппұлдар көбейтілгенімен, олардың төленбеуі немесе тиісті бақылаудың болмауы мәселені қиындатады. Сонымен қатар, жол қозғалысы ережелерін сақтауды қадағалаудағы коррупциялық мәселелер де айтарлықтай әсер етеді.
Жол-көлік оқиғаларының алдын алу үшін бейнебақылау және жол қозғалысын қадағалау жүйелері кеңінен енгізілуде. Мысалы, ірі қалаларда орнатылған бейнекамералар жол ережелерін бұзғандарды анықтап, олардың жауапқа тартылуын қамтамасыз етеді. Жаңа цифрлық технологияларды енгізу арқылы жол қозғалысын қадағалауды автоматтандыру және жүргізушілердің тәртібін жақсарту жоспарлануда.
Жолдағы көлік құралдарының техникалық жағдайы
Қазақстанда көлік құралдарының техникалық тексеруі міндетті болып табылады, бірақ көптеген ескі көліктердің техникалық жағдайы нашар. Ескі көліктердің дұрыс тексеруден өтпеуі жол апаттарының себептерінің бірі болып табылады. Кейбір жүргізушілер техникалық тексеруді формалды түрде жүргізіп, көліктің нақты жағдайын ескермейді. Бұл мәселені шешу үшін техникалық бақылау бекеттерінің жұмысын қатаң бақылауға алу қажет екендігі айтылды.
Жол-көлік қауіпсіздігін жақсартуда халықтың құқықтық және мәдени деңгейін көтеру маңызды рөл атқарады. Жүргізушілерге арналған арнайы оқыту бағдарламалары, жол ережелері туралы ақпараттық науқандар, мектептердегі жаяу жүргіншілерге арналған сабақтар – мұның бәрі болашақта апаттар санын азайтуға ықпал етеді.
Қазіргі таңда елімізде «Жол қозғалысы қауіпсіздігі» бағдарламасы іске асырылып жатыр. Бұл бағдарлама жол ережелерін бұзуды азайтуға, жол инфрақұрылымын жаңғыртуға және көлік қозғалысын қадағалауды жақсартуға бағытталған. Сонымен қатар, қоғамдық ұйымдар мен мемлекеттік органдардың бірлескен жобалары да қоғамның назарын бұл мәселеге аударуға бағытталған.
Үкіметтің шаралары және болашақ даму жоспарлары
Қазақстанда жол-көлік қауіпсіздігін арттыру үшін бірқатар мемлекеттік бағдарламалар қабылданған. Бұл бағдарламалар аясында:
- Жолдардың сапасын жақсарту,
- Жүргізушілердің тәртібін реттеу,
- Көліктің техникалық жағдайын қадағалау,
- Жол қауіпсіздігі мәдениетін арттыру жұмыстары жүргізілуде.
Қазақстандағы жол-көлік қауіпсіздігі мәселесі күрделі және көпқырлы. Апаттар санын азайту үшін тек жолдардың сапасын жақсарту немесе жүргізушілерді қатаң жазалау жеткіліксіз. Бұл бағытта кешенді жұмыстар қажет: инфрақұрылымды дамыту, құқықтық реттеуді күшейту, халықтың құқықтық мәдениетін арттыру және заманауи технологияларды қолдану. Үкімет пен қоғамдық ұйымдардың бірлескен күшімен бұл мәселені шешу жолдары әзірленіп жатқанымен, әлі де көптеген жұмыс атқарылуы керек. Тек қана инфрақұрылымды жаңарту емес, сонымен қатар әр азаматтың жол ережелеріне жауапкершілікпен қарауы – елдегі жол қауіпсіздігін жақсартудың негізгі кепілі болмақ.