Курстық жұмыс пен дипломдық жұмысы – студенттердің теориялық білімдерін тәжірибеде қолдана отырып, ғылыми зерттеу дағдыларын қалыптастыруға арналған маңызды жобалардың бірі екені сөзсіз. Бұл жұмыстар жоғары оқу орындарының оқу процесінде ерекше орын алады, себебі олар студенттің алған білімін, ойлау қабілетін және зерттеу әдістерін қолдана білуін көрсетеді. Курстық жұмыс белгілі бір тақырыпты терең зерттеу арқылы студенттің ғылыми ізденіс дағдыларын қалыптастыруға бағытталса, диплом жұмысы – студенттің мамандық бойынша соңғы зерттеу жұмысы болып саналады. Осы орайда El.kz ақпарат агенттігінің тілшісі курстық және диплом жұмыстарының жазылу талаптары, ережелері мен құрылымын толық қарастырып, кезең-кезеңге бөліп, түсіндіріп берді.
Курстық жұмыс – студентті ғылыми зерттеу жүргізуге үйретуге бағытталған шағын теориялық немесе теориялық-практикалық зерттеу. Алайда бұл жұмыстың жүйелі түрде орындалуына қарамастан, курстық жұмыстар студенттер үшін бірқатар қиындықтар тудырады. Курстық жұмысты жазудың ең маңызды элементтеріне назар аударайық.
Курстық жұмысты жазу тәртібі бірнеше кезеңнен тұрады. Әр кезеңді дұрыс орындау курстық жұмыстың сапасын арттырады және оны тиімді жазуға көмектеседі.
Курстық жұмыстың тақырыбын дұрыс таңдау және бекіту – өте маңызды. Студент жұмыстың негізгі мақсатын түсінуі, яғни теориялық білімді тәжірибеде қолдану арқылы зерттелетін мәселелерге шешім табуы керек.
Тақырыпты таңдағанда келесі факторлар ескеріледі:
Білім алушы тақырыпты кафедра бекіткен үлгілік тақырыптар тізімінен таңдайды. Егер студент өз тақырыбын ұсынғысы келсе, ол пәннің мазмұнына сай болуы тиіс. Бір топта бірнеше студентке бірдей тақырыпты алуға рұқсат берілмейді.
Тақырыпты бекіту үшін студент таңдап алған тақырыбын кафедрадағы курстық жұмыстар журналына тіркеп, аты-жөнін, тақырып атауын, тіркеу мерзімін көрсетіп, қол қояды.
Курстық жұмысқа жетекшілік ету барысында ғылыми жетекші студентке келесідей қызметтерді көрсетеді:
Ғылыми жетекші курстық жұмыстың сапалы орындалуын қамтамасыз етіп, студентке бағыт-бағдар береді.
Ақпарат көздерін таңдау және зерттеу курстық жұмыстың сапасына тікелей әсер етеді. Студент жұмысты бастамас бұрын тақырып бойынша негізгі және қосымша әдебиеттермен танысып, олардың зерттеу тақырыбына жақындығын талдауы қажет.
Зерттеу барысында студент:
Жинақталған ақпараттармен танысқан соң, студент ғылыми жетекшімен тізімді келісіп, пайдаланылатын әдебиеттер тізімін жасайды. Сілтемелерді дұрыс пайдалану және талдау жұмыстың сапасын арттырады.
Курстық жұмыс жоспары ғылыми зерттеуді жүйелі түрде жүргізуге көмектесетін маңызды кезең болып саналады. Жоспар курстық жұмыстың негізгі құрылымдық бөліктерін қамтиды, оның ішінде кіріспе, негізгі тараулар, қорытынды және басқа да бөлімдер болады. Әр бөлімде тақырыптың терең талдауы мен зерттеу нәтижелері ұсынылады.
Дұрыс құрастырылған жоспар студентке зерттеу үшін қажетті материалдарды тиімді жинауға және тақырыпты жүйелі түрде ашуға мүмкіндік береді. Ол сондай-ақ ғылыми жетекшінің бастапқы кеңесі ретінде қызмет атқарады, сондықтан жоспарды құруға үлкен мән берілуі тиіс.
Жоспардың жобасын студент ғылыми жетекшісіне ұсынуы керек. Ғылыми жетекші оны қарастырып, қажет болған жағдайда түзетулер енгізуі мүмкін. Курстық жұмыс барысында жоспарға өзгерістер енгізілуі мүмкін, бұл жұмыстың зерттеу бағытына байланысты.
Курстық жұмыстың құрылымдық элементтері болады:
-Титульдік бет;
-Мазмұны;
-Кіріспе;
-Негізгі бөлім;
-Қорытынды;
-Пайдаланылған қайнар көздер тізімі;
-Қосымшалар.
Титульдік бет
Титульдік бет курстық жұмыстың бірінші беті және жұмысқа қажетті ақпараттарды қамтиды.
Онда келесі мәліметтер болуы тиіс:
- Жоғары оқу орнының, факультеттің, кафедраның атауы;
- Курстық жұмыстың атауы;
- Студенттің аты-жөні, тобының нөмірі;
- Ғылыми жетекшінің аты-жөні, лауазымы;
- Жұмыс орындалған қала және орындалу мерзімі.
Титульдік бетте бет нөмірі қойылмайды.
Кіріспе
Кіріспеде зерттелетін мәселенің қазіргі жағдайына сипаттама беріледі. Тақырыптың көкейкестілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері көрсетіледі. Курстық жұмыстың құрылымы да кіріспеде көрсетіледі. Кіріспе мәтіні екі бетке жазылады.
Негізгі бөлім
Негізгі бөлім үш тараудан тұрады:
Бірінші тарау: Теориялық негіздер, мәселенің әдістемелік аспектілері, шетелдік және отандық тәжірибелерді талдау.
Екінші тарау: Тәжірибелік материалдар мен статистикалық мәліметтер, нормативтік құқықтық құжаттар.
Үшінші тарау: Теория мен тәжірибенің басқа сұрақтары, студенттің ұсыныстары және басқа авторлардың пікірлері.
Әр тарау соңында қысқаша түйіндер мен қорытындылар берілуі тиіс.
Қорытынды
Қорытындыда зерттеу нәтижелері, түйіндер мен ұсыныстар беріледі. Қойылған міндеттердің шешілу деңгейі көрсетіледі. Қорытынды жұмыстың мазмұнын толық сипаттайтын қысқаша және нақты болуы қажет. Қорытынды мәтіні 2-3 бетке жазылады.
Пайдаланылған қайнар көздер тізімі
Қайнар көздер тізімі жұмыстың соңында көрсетіледі. Тізім алфавиттік тәртіппен және нөмірленген түрде құрылуы тиіс. Әрқайсы тек бір рет көрсетіледі.
Қосымшалар
Қосымшалар жұмыстың соңында орналасады. Бұл қосымша материалдар (анықтамалар, кестелер, графиктер) жұмыстың мазмұнын толықтыруға арналған.
Курстық жұмыстың мәтіні мен таңбалық бөлімінің беттері A4 (210 х 297 мм) форматында болуы тиіс. Курстық жұмыс компьютер мен принтерді қолдану арқылы басып шығарылады. А4 форматындағы ақ қағаздың бір жағына, шекара (рамка) салынбай орындалуы қажет. Шрифт – кәдімгі кегль 14, Times New Roman немесе басқа ұқсас шрифт түрінде болуы керек.
Курстық жұмыстың мәтіні келесі өлшемдермен басылуы тиіс: сол жағынан – 30 мм кем емес, оң жағынан – 10 мм кем емес, үстіңгі жағынан – 20 мм кем емес, астыңғы жағынан – 20 мм кем емес.
Курстық жұмыстың жалпы көлемі, иллюстрациялар мен қосымшаларды қоспағанда, қалыпты қағаз парағындағы 25-30 бет арасында болуы керек.
Курстық жұмыстың мәтінінде азат жолдар нақты көрсетілуі қажет. Азат жолдың көлемі 1,27 см болуы тиіс және бұл барлық жұмыс мәтінінде бірдей болуы керек. Жолдар арасы бір жарым интервалды болып, бір бетте 28-30 жол болуы қажет.
Сөздерді автоматты түрде көшіру функциясы қолданылады.
Әрбір тарау жаңа беттен басталуы керек. Егер бөлімдер (пункттер) аяқталмаған бетте орын қалдырса, сол беттің бос бөлігіне мәтінді орналастыруға болады.
Тараулардың, бөлімдер мен пункттердің атаулары мен мәтіндерінің арасы бір интервалды болуы тиіс. Бөлім (пункт) мен мәтіннің арасы бір интервалды, мәтіннің соңғы бөлігі мен келесі бөлімнің (пункттің) арасы екі интервалды болуы керек.
Мәтіннің негізгі қағидалары мен маңызды бөліктері:
Курстық жұмыс нақты, қысқа әрі айқын болуы керек. Мәтіннің барлық бөліктері біркелкі қаріппен басылуы тиіс (қара түсті). Қателерді түзетуге тек ақ бояу және қара сиямен ғана рұқсат етіледі.
Қарым-қатынас тілі, техникалық және кәсіпқойлық айналымдарын қолдану.
Бір ұғымға әртүрлі терминдер қолдану.
Орфография ережелеріне қайшы келетін қысқартуларды қолдану.
Цифрлық мәліметтерді немесе статистикалық материалдарды дереккөздерге сілтеме жасамай қолдану.
Курстық жұмыс беттерінің нөмірі араб цифрларымен белгіленеді. Титульдік бетте нөмір болмайды, ал нөмірлеу екінші беттен басталады. Кестелер мен иллюстрациялар жалпы нөмірлеу құрамында болады.
- Тақырыптар бас әріптермен, ортасына жазылады және қою шрифтпен басылады.
- Тараулардың атаулары нақты, қысқа әрі жұмыстың мазмұнын дұрыс көрсететін болуы керек.
- Тараулар араб цифрларымен ретімен нөмірленеді.
- Бөлімдер тараудың ішінде реттік нөмірмен белгіленеді.
- Пункттер де бөлімдер шегінде реттік нөмірмен нөмірленеді.
Цитаталар автордың мәтінінен дәл және нақты үзінді болу керек. Әр цитата қайнар көзге сілтеме арқылы рәсімделеді. Қос нүктеден кейін келтірілген цитата бас әріптен басталып жазылады.
Қолданылған қайнар көздерге міндетті түрде сілтеме жасалуы керек. Сілтемелер мәліметтің толық атауын, шығу жылын және бетін көрсетіп рәсімделеді.
Иллюстрациялар және кестелер мәтіннен кейін орналасады және олар туралы міндетті түрде сілтеме жасалады. Иллюстрациялар араб цифрларымен, ал кестелер тараудың нөмірі мен кестенің реттік нөмірімен нөмірленеді.
Ескертулер жұмыстың мазмұнын түсіндіру немесе анықтау үшін қажет болған жағдайда пайдаланылады. Ескертулер мәтіннің немесе кестенің астына орналастырылады.
Қосымшалар жұмыс мәтініне сілтеме жасалған тәртіпте орналасады. Әр қосымша жаңа беттен басталады және реттік нөмірмен белгіленеді.
Жұмысты кафедраға өткізу
Курстық жұмыс ғылыми жетекшіге оның рәсімделуінің дұрыстығын тексеру үшін ұсынылады. Бұл жұмыс сынақ аптасынан кем дегенде 10 күн бұрын тапсырылуы керек. Егер ғылыми жетекші жұмысты тексеру барысында ескертулер жасаса, жұмыс студентке түзетулерді енгізу үшін қайтарылады. Студент ескертулерді түсінбесе, оларды нақтылау үшін ғылыми жетекшімен байланысуы тиіс. Түзетулер енгізілгеннен кейін студент жұмысты қайта тексеріп, грамматикалық қателерін түзетуі қажет.
Курстық жұмыстың соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі көрсетіліп, студенттің қолы қойылады. Жұмыстың аяқталу мерзімі (күні, айы және жылы) міндетті түрде көрсетіледі. Курстық жұмыс бір данада папкаға тігіліп, кафедраға тапсырылады. Ғылыми жетекші курстық жұмыстың соңғы нұсқасын тексеріп, титульдік бетке курстық жұмысты қорғауға жіберілетінін немесе жіберілмейтінін бекітетін қолын қояды.
Курстық жұмысты қорғаудың мақсаты – жұмыстың тақырыбын ашу, зерттеу тереңдігін және мәселелерді шешудегі студенттің дербестігін көрсету, сондай-ақ қорытындылар мен ұсыныстардың негізділігін анықтау. Қорғауға дайындық кезінде студент баяндама тезисін құрастырып, иллюстрациялық материалдар (кестелер, диаграммалар, сызбанұсқалар) дайындайды, сондай-ақ жұмыстың маңызды ережелерін мазмұндайды, оның теориялық және тәжірибелік маңыздылығын атап көрсетеді. Қорғау кезінде студент жұмысын қысқаша, айқын және нақты түсіндіреді, зерттеу нәтижелерін дәлелдейді. Студентке сұрақтар қойылуы мүмкін, ол сұрақтарға қысқа әрі дәл жауап беруі керек.
Бағалау нәтижесінде студенттің жұмысы «өте жақсы», «жақсы», «қанағаттанарлық», «қанағаттанарлықсыз» деп бағаланады. Егер жұмыс «қанағаттанарлықсыз» деп бағаланса, студент оны қайта тапсыруы қажет. Курстық жұмыс бойынша алынған баға студенттің жұмысына қосымша ретінде енгізіледі.
Дипломдық жұмыс – оқу жоспарына сәйкес соңғы кезеңде орындалатын жұмыс. Оның мақсаты – теориялық білім мен практикалық дағдыларды жүйелеу, нығайту және оларды нақты ғылыми, техникалық, экономикалық, мәдени мәселелерді шешуде қолдану. Сонымен қатар, студенттің ғылыми зерттеу әдістемелерін меңгеріп, өзіндік жұмысты орындау қабілетін дамытуға бағытталған. Дипломдық жұмыста нақты мамандыққа сәйкес өзекті ғылыми мәселелерді зерттеу нәтижелері көрсетіледі. Жұмыс ғылыми жетекшінің көмегімен орындалып, зерттеулер мен теориялық негіздемелерге сүйенуі тиіс. Осы ретте екінші кезекте оқырман назарына дипломдық жұмысты жазудың талаптарын нақты атап көрсетпекпіз.
Дипломдық жұмыс қазіргі заманғы ғылым, техника және мәдениеттің даму деңгейіне және келешегіне сәйкес болуы керек. Жұмыс тақырыбы оның мазмұнын анықтайтын мынадай 5-тармақтағы талаптарға сай болуы қажет.
Бұл талаптар дипломдық жұмысты жоспарлы түрде орындауға және оның сапасын қамтамасыз етуге бағытталған.
Дипломдық жұмыс – бітіруші студенттің мамандығына сәйкес өз бетінше орындаған ғылыми-зерттеу жұмысы немесе жобалық шешім. Бұл жұмысқа белгілі бір құрылымдық талаптар қойылады және ол арнайы көлемде орындалуы керек.
Дипломдық жұмыстың көлемі:
Дипломдық жұмыстың (жобаның) құрылымдық элементтері:
- мұқаба;
- титул парағы;
- реферат;
- мазмұны;
- кіріспе;
- негізгі бөлім;
- қорытынды;
- пайдаланылған әдебиеттер тізімі;
- қосымшалар.
Мұқабада:
- дипломдық жұмыс орындалған ұйымның аталуы;
- студенттің аты-жөні;
- дипломдық жұмыстың тақырыбы;
- жұмыс түрі – дипломдық жұмыс;
- мамандықтың аты мен шифры;
- қаласы, жылы келтіріледі.
Титул парағы – дипломдық жұмыстың бірінші беті және іздеп табуға қажетті ақпарат көзі. Оған мыналар енгізіледі:
- Жұмыс орындалған ұйым мен кафедра атауы;
- Шектеу грифі (қажет жағдайда);
- Кафедра меңгерушісінің қолы;
- Жұмыс түрі: «Дипломдық жұмыс (жоба)»;
- «Тақырыбы:» сөзімен тақырып атауы;
- Мамандықтың аты мен шифры;
- Сол жағында «Орындаған» сөзі, оң жағында студенттің аты-жөні;
- «Ғылыми жетекші» сөзі, жетекшінің аты-жөні, ғылыми дәрежесі мен атағы;
- Қала және жыл.
Мазмұн – кіріспе, негізгі тараулар мен бөлімдер атаулары, пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшалар тізімі және оларға сәйкес бет нөмірлері көрсетіледі.
Кіріспе – жұмыстың өзектілігі, ғылыми жаңалығы мен маңыздылығы негізделеді, зерттеудің мақсаты мен міндеттері, әдістемелік және теориялық негізі сипатталады.
Негізгі бөлім – зерттеу мазмұны, әдістемесі және негізгі нәтижелері тарауларға, бөлімдерге бөлініп сипатталады.
Қорытынды – зерттеу нәтижелері бойынша қорытындылар жасалып, қойылған міндеттердің орындалу деңгейі анықталады, нақты ұсыныстар беріледі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі – ғылыми жұмыстарға қойылатын талаптарға сәйкес рәсімделеді.
Қосымша – негізгі бөлімде көрсетілмеген, бірақ зерттеуге қатысты материалдарды қамтиды.
Ескерту: Дипломдық жұмыстың мазмұнының нақтылығы мен шынайылығына студент жауапты.
Дипломдық жұмысты (жобаны) рәсімдеу талаптары
- Жұмыс А4 форматындағы қағаздың бір жағына басылады.
- Қаріп — Times New Roman, 14 кегль, қалыпты стиль, жоларалық интервал — 1.
- Парақ шеттері: сол жақ — 30 мм, жоғарғы — 20 мм, оң жақ — 10 мм, төменгі — 25 мм.
- Жұмыс келесі бөлімдерден тұруы қажет: «Мазмұны», «Нормативтік сілтемелер», «Анықтамалар», «Белгілеулер мен қысқартулар», «Кіріспе», «Қорытынды», «Пайдаланылған әдебиеттер тізімі».
- Әрбір тарау мен бөлім жұмыстың тақырыбын ашады, мазмұны нақты әрі қысқа болуы керек.
- Тараулар мен бөлімдер араб цифрларымен нөмірленіп, жаңа жолдан басталады.
- Беттер араб цифрларымен төменгі жағының ортасына қойылады, нүктесіз.
- Титул беті жалпы нөмірге кіреді, бірақ онда нөмер көрсетілмейді.
- Иллюстрация, кестелер, графиктер жалпы нөмірлеуге қосылады.
- Кесте, сурет, диаграмма, схемалар алғашқы рет аталған мәтіннен кейін немесе келесі бетте орналасады.
- Суреттер мен кестелер нөмірленеді. Мысалы: 1-сурет, 1-кесте.
- Кестелерге сілтеме жасағанда «кесте» сөзі мен оның нөмірі көрсетілуі керек.
- Формулалар мәтіннен жеке жолға жазылады, жоғарғы және төменгі жағынан бір бос жол қалдырылады.
- Нөмірлеу формуланың оң жақ шетіне қойылады, мысалы: (1).
- Формулаларға сілтеме жасағанда жақша ішіндегі нөмірі жазылады: «…(1) формула бойынша…».
- Қосымшалар жұмыс мәтінінен кейін орналасады және негізгі беттің жалғасы ретінде нөмірленеді.
- Әр қосымша жаңа беттен басталады, беттің жоғарғы жағында «Қосымша» сөзі көрсетіледі.
- Жұмыс барысында кеткен қателерді түзету үшін қара сия немесе машиналық әдіспен қайта жазуға рұқсат етіледі.
- Мекеме, ұйым және фирма атаулары түпнұсқа тілінде жазылады, қажет болса транслитерация арқылы берілуі мүмкін.
Бұл талаптар дипломдық жұмыстың барлық құрылымдық элементтерінің дұрыс орналасуын және мәтіннің анық әрі сауатты басылуын қамтамасыз етуге бағытталған.
Дипломдық жұмысты қорғау – бұл студенттің жоғары оқу орнын аяқтау барысында алған білімін, зерттеу қабілеттерін және кәсіби даярлығын көрсету процесі. Қорғау бірнеше кезеңнен тұрады, олардың әрқайсында студенттің жұмысына қойылатын талаптар мен тексерулер жүргізіледі.
Қорғауға дейінгі кезеңдер
Бұл кезеңдердің әрқайсысы студенттің өз жұмысын жан-жақты көрсете білуіне, қорғауға қажетті дайындықтарын тексеруге және олардың кәсіби құзыреттілігін анықтауға бағытталған.
Дипломдық жұмыс (жоба) ашық түрде, Мемлекеттік аттестациялау комиссиясының отырысында қорғалады. Комиссия мүшелерінің кем дегенде жартысы қатысуы қажет. Қорғауға студенттер, кафедра оқытушылары, ғылыми жетекші, зерттеу жүргізілген ұйымның өкілдері және басқа да қызығушылық танытқан адамдар шақырылады.
Қорғау уақыты: Әр студентке қорғау процесі үшін 30 минутқа дейін уақыт бөлінеді. Оның ішінде студент 15 минут ішінде өз жұмысын таныстырып, баяндама жасайды.
Талқылау бөлімі: Қорғау барысында қатысушылар дипломдық жұмысқа қатысты сұрақтар қойып, пікір білдіре алады. Комиссия хатшысы қорғау кезінде алынған пікірлерді оқиды. Егер ғылыми жетекші қатысып отырса, өз пікірін білдіруіне болады. Студент барлық ескертулерге толық әрі негізделген жауап беруі қажет.
Бағалау жүйесі: Қорғау нәтижесі балл-рейтингтік әріптік жүйемен бағаланады. Бағалау кезінде студенттің теориялық және практикалық дайындығы, ғылыми жетекшінің пікірі, сондай-ақ пікір берушінің бағасы ескеріледі.
Рәсімдеу және нәтижелерді жариялау: Қорғау нәтижелері мемлекеттік аттестациялау комиссиясының хаттамасына жазылады және сол күні жарияланады.
Бұл ережелер Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы №125 бұйрығына сәйкес анықталған және жоғары оқу орындарында дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау тәртібін реттейді.
Студенттерге курстық жұмыс пен диплом жұмысын жазуға арналған кеңесіміз – осы. Жоғарыда берілген ақпараттар білім алушыларға пайдасын тигізеді деген ойдамыз.