8 Желтоқсан 2012, 05:45
Өз тілін ойлап толғанатын адам, өз елінің де жай - күйін ойлап, болашағына көз жіберсе керек-ті. Жас ұрпаққа ана тілін оқыта жүре, біздер, мұғалімдер, көптеген өкінішті жағдайларға душар боламыз. Менің таза қазақ мектебіне сабақ бергеніме, міне, ширек ғасырдан асты. Мекеніміз - көп ұлтты, қаламызда қазақ та, орыс та мектептері бар. Өкінішті дейтінім:1 кластан қазақ мектебінде тәрбие алып келе жатқан кейбір балаларымыз қалам, дәптердің қабы, бөрік, бәтеңке бауы, бор т.б. сөздерді орыс тілінде айтады. Тіпті бірде "желім" сөзін бір сыныптағы 30 баланың біреуінің де білмегендігіне көз жеткізіп, "клей"сөзінің "желім"болып аударылатынына әзер көздерін жеткіздім. Мүмкін, сіздер бұл ана тіліндегі білімнің дүмбілездігінен дерсіз. Тіпті де олай емес. Психологияда көру зердесінің бәрінен де артықшылығын айтпай ма? Егер дүкен сөрелерінде сол заттардың сыртында жоғарыдағы көп пайдаланылатын зат есімдер орысша ғана жазылып тұрса, күн сайын, ай сайын бүлдіршін орысша атымен атап, сатып алып, киінетін, пайдаланатын болса, сенің аптасына өтетін 2 реттік 45 минутта "анасын анау деп, мынасын мынау деп айт" дегеніңнен не пайда? Мен "Қазақ әдебиеті" газетін алдырамын. Өзім ана тілінің мұғалімі болғандықтан тіл статусы туралы пікірімді білдіруді борышым деп санаймын.
Өз тәжірибеме сүйене отырып айтарым: қазақ тілінің статусы бекітілуі керек.
Әрине, егер біз нағыз құқықтық қоғам құрғымыз келсе, егер біз қазақ ұлтының тілін шын мәнінде гүлденткіміз келсе.
Қостілділік статус сәл-пәл қолтығымыздан демегенмен, шыңға шығара қоймас. Себебі: Қазақстанда қостілділік Қаулы шыққалы қанша жыл болды. Хат сырты қазақша басылды ма? - Жоқ.
-Қазақша жеделхат беру жолға қойылды ма ? / Кадр жоқ / - Жоқ.
Олардың екі тілді үйренуіне қамқорлық жасап жатқан басшы да жоқ.
-Ақылы курстар ашылды ма? - Жоқ. Іс қағаздары мен жиын, отырыстар орыс тілінде өтіп тұрғанда, ақшасын босқа шашуға құмар адам табыла қояр ма екен? Қостілділік Конституциямен бекітілген күнде де үлгі қағаздың орысша жағын түсінетін еш қазақ /басқа ұлтты айтпағанда/ ондай шығынға бара қоймас. Үйренуге де құштарлар көбейе қоймас. Біздің қоғамымызда еңбек етіп жатқан азербайжан, шешен, ингуш, т.б.ұлт өкілдерінің балалары міндетті түрде орыс мектептерінде оқуда. Жергілікті ұлтқа жақындасайық және орфографиясы жеңіл тіл ғой деп қазақ мектебіне баласын оқытқан бірде-бір ондай ұлтты таппайсыз.
Мен бір-екі жылдықта медучилищеге түсу емтихандарын тапсырып жатқан талапкерлердің орыс тілінен алған бағаларына көз салдым. Бейнеу, Таушық совхоздарынан келген талапкерлердің түгелге жақыны "1" мен "2"алғандарын көріп, жағамды ұстадым. Шіркін, осы оқуды қазақша қабылдап, қазақша оқытса деп армандағанмын. Тіпті қазақ қыздары мен жігіттерінің дүмбілез маман болып шығып, адамды теріс емдейтіндері де түсініксіз тілде оқығаннан емес пе екен?
Статистика бойынша, өз тілін нашар білетін қазақтар 40 %-ға жеткен екен.
Қостілділік статустан кейін ана тілін олардың үйренбек түгіл, миларына кіріп-шықпайтынына кім дау айта алады? Олай болса, сол 40 % өз балаларын өзі "нан жеген" мектебіне бермегенде қайтеді? Қостілділік біздің тілімізді шыңға шығармайды дейтін себебім сол. Қостілділік жағдайында қазақ тіліне /қызметтер өз арнасына түскеннің өзінде де/ 30-дан аса әлеуметтік қызмет арту мүмкін емес. Тіліміз ол қызметті ойнап жүріп атқарар еді, бірақ сонша қызметті жүргізетін адам табылмас. Орыс тілінің біздің өмірімізге сонша терең деп енгендігінен, өз тілімізді керек етпейтіндердің 40 % болғандығын ойлайық. Бұл бір тілдің екінші бір тілге тигізген кері әсерін тоқырау дәуірінен деуіміз орынды әрине. Енді ұлттық тіліміздің, ана тіліміздің біз армандайтындай деңгейге жете алмайтыны түсінікті. Ал қаулы-қарармен ұлы тілдің көлеңкесіндегі тоқырауға ұшыраған тілді жөндей қоямын деу де оңай емес екенін өмір көрсетіп отыр. Бұл жөнінде мен академик Әбдуәлі Қайдаров мырзаның "...Қостілділік принципі әбден етене болған үйреншікті қалпымызға бастайтын сияқты", - деген сөзін тек қазақи тілін сүйгендіктен айтылған сөз демеймін. Бұл тіл мәселесін терең білетін, нағыз ұлттар арасындағы жақындасуды қалайтын, ел тағдырын, Одақ тағдырын ойлайтын азамат сөзі деп есептеймін. Мен осы пікірімді жинақтай отырып, әр Республиканың статустық тілі сол Республиканың статустық тілі сол Республиканың негізгі ұлтының тілі болуға тиіс деп есептеймін. Партиямыздың ХХVІІ съезі бастаған жаңару, жасару дәуірінің, құқықтық мемлекет құру принципінің, қазіргі іске аса бастаған әр ұлтпен ұлыстардың гүлдену, даму принциптерінің ана тіліне де қатысы барлығы сөзсіз. Басқа тілге жалтақтап өскен халықтың толыққанды өз мәдениеті мен дәстүрін дамыта алуы мүмкін бе? Жоқ.
Ұлы Лениннің де принципі осы емес пе еді?
Қазақ тілінің мемлекеттік статус алуы басқа тілдің, әсіресе орыс тілінің тарауына, дамуына кері әсерін тигізбейді. Орыс тілінің прогрессивтік мәнін қазақ халқы жақсы біледі. Сонымен қатар орыс тілі қазірге дейінгі ұрпақтардың жақсы меңгерген тілі ретінде оларға етене жақын. Осы себептерден де орыс тілін 2-мемлекеттік тіл ретінде қыстырмаламай-ақ, бұдан кейінгі ұрпақ та қызыға үйренетін болады.
Мемлекеттік тіл ретінде әр Республикаға тіркей салу орыс тілін оқытуды еріксіз үйретуге, міндеттеуге ұқсамай ма?
Ал мен орыс тілін әр адам қажеттіліктен ғана үйренеді деп есептеймін.
Тіл ғалымдары мен тиісті мамандардан тілегіміз өз тілдерін мемлекеттік статуста пайдаланып келген 7 республиканың тіл, дәстүр, мәдениет, қоғамдық қатынас, т.б.өміріндегі ерекшеліктер туралы мақала жарияласаңыз. Өз тілі Мемлекеттік тіл болған республикалардың рухани өмірінің бізге қарағанда бай екендігіне сенімім мол.