Автомобильді сатып алу және оның документтерін дайындау. Автомобильді сатып аларда оның келешекте пайдалануға қолайлы моделін іріктеу керек, демек жолдық қандай екендігі, автомобильге техникалық қызмет көрсету станциясында жөндеудің мүмкіндігі, бензиннің қажетті сортының болуы т. б. ескерілуі тиіс.
Автоәуесқойлар автомобильге қоса берілетін нұсқаудағы тізімге сәйкес оның комплектісінің түгелдігін, қорабы мен доңғалағының механикалық зақымдалудан амандығын, сондай-ақдвигательдің, бақылау приборларының, жарық көздерінің, шыны тазалағыштардың, жылыту жүйелерінің, әйнек көтергілердің жұмыс істеу ін тексеру іс қажет. Машинаның ақаусыздығына көз жеткізу үшін оны сауда қызметкерлерд қатыстыра отырып, жүргізіп сынаған жөн.
Автомобильді жасап шығарушы заводтың келілдік шарты және оған талап қою жолдары нұсқауда көрсетілген, ал нұсқау автомобильші сатып алу кезінде қоса беріледі; автомобиль несі онда көрсетілген нұсқауларды бұзса, ол заводтан кепілдік шартын орындауды талап ету құқығынан айырылады.
Автомобильді сатын алғаннан кейін 48 сағат мерзім ішінде оны Мемлекеттік автоинспекциясының тіркеуінен (есепке қою) өткізу керек. Машинаға нөмірлік таңба және техникалық паспорт алғаннан кейін ғана оны пайдалануға рұқсат етіледі.
Жаңа автомобильді техникалық бабына келтіру
________________________________________
Бабына келтіру дегеніміз — автомобильді алғашында 1500—2000 км-ге дейін жүргізіп байқайтын кезең.
Осы кезеңде барлық механизмдер бөлшектері (детальдары) өзара үйлесіл неғұрлым интенсивті жұмыс атқарады, сондықтан автомобильді, әсіресе двигательді техникалық бабына келтіру кезінде ерекше ұқыптылықпен қараған жөн.
Двигательді қыздыру кезінде де, сондай-ақ оның қозғалысы кезінде де иінді біліктің тым баяу немесе тым шапшаң айналуына жол бермеу керек. Бірінші жағдайда қажалатын болшектерге май жеткілікті мөлшерде келіп үлгірмейді, ал екінші жағдайда бөлшектердің жана сатын жерінде қажеттен артық жылу пайда болады. Мұның бәрі бөлшектерді тез істен шығаруы мүмкін. Егер машина жол қиындығына кезікнесе, яғни қалың құм мен қардай, батпақтан, тік орден және байқалардан аулақ болса, онда бөлшектерге аралық күш түсу мүмкіндігі азаяды.
Әрқашанда машинаны қажетті беріліске (передача) дер кезінде қосып, двигательдің «зорыға» жұмыс істеуіне, яғни оның көп күш түскен кезде баяу айналуына жол бермеу керек. Мұның, ең алдымен, жиі айналымды двигательдермен жабдықталған автомобильдерге қатысы бар. Автомобильдерді техникалық бабына келтірген кезде бөлшектер үйлесімді жұмысқа түсіп қана қоймай, сонымен қатар олардың кейбіреулері ішінара деформацияланады (пішінін өзгертеді), яғни бұранда мен тығыздағыш аралық төсем салады.
Алғашқы жол жүргенде бұрапдалық қосылыстардың бекіткіштерін тексеру және автомобильдің негізгі тораптарының атқаратын жұмысына зер салып қадағалау керек. Тежегіштер ерекше көңіл аударуды талап етеді. Әдетте тежегіш қалыптарының дұрыс реттелмеуінен, яғни олардың қозғалыс кезінде үйкелуінен тежегіш барабандары шамадан тыс қызыл кетеді. Мұндай жағдайда доңғалақты бөлек алып, қалыптарды қарал шығу керек. Егер олардың аздаған жері ғана барабанға тиетін болса, онда оның түйісетін аумағын көбейту үшін деңес жерін егел тастаған жөн.
Автомобильді техникалық бабына келтіру барысында алдыңғы доңғалақтың күпшегі қызын кетпеуін бақылаған дұрыс. Егер оның қатты қызын кеткендігі байқалса, онда күпшек гайкасының қалай бекітілгендігіне әрі подшипниктердегі майдың бар-жоғына көңіл аударған жөн. Алдыңғы доңғалақта люфт пайда болған жағдайда да нұсқауда көрсетілген талапқа сәйкес шешім жасау керек. Машинада ақау байқалғанда немесе бөгде шу пайда болғанда, оны тоқтатып, бөгде дыбыстық себебін анықтал алған жөн. Бұдан әрі қарай жүру-жүрмеуді, ақаулы сол жерде түзетуді немесе машинашы сүйретіл алып кетуді тек осыдан кейін ғана шешуге болады.
Автомобильді пайдалану. Автомобильдің сенімділік, қызмет мерзімінің ұзақтығы мен үнемділігі көбінесе нұсқау талаптарының, жолда жүру ережелерінің және дәл осы автомобильді жүргізу үшін ұсынылатын әдістердің қалай орындалатындығына байланысты болады. Агрегаттар мен тораптардың қалыпты жұмыс атқаруын қамтамасыз етуге қажетті негізгі шарттардың бірі — машиналық нақ осы түріне сәйкес келетін жанармайлау материалдарын қолдану болып табылады. Бір маркалы бензинді екінші маркамен тек заводтың кепілдемесіне сәйкес қана ауыстыруға болады.
Белгіленген бензиннің орнына октан саны (ол белгіленген маркала цифрмен көрсетілген, мысалы А-72, АИ-93) өте төмен басқа бензинді пайдалануға рұқсат етілмейді. Мұндай ауыстыру двигатель цилиндрлерінде детонация туғызады (әсіресе күш көбірек түскен кезде, металдың тарсылы күшейеді). Детонациялы двигатель ұзақ жұмыс істемеген күннің өзінде поршеннің күйіп кетуіне, клапандардың, кривошипі патун тобы бөлшектерінің мерзімінен бұрын тозуына немесе бөлінуіне және басқа ақауларға әкеп соқтыруы мүмкін.
Кестеде көрсетілмеген, бұрын шығарылған автомобильдердің («Запорожец» 965 А және «Запорожец» 966 В, «Москвич-407» және «Москвич-403», «Волга» ГАЗ-21Р, «Победа» М-20) двигательдері А-72 маркалы бензинді пайдалануға есептелген (оны А-76 маркалы бензинмен ауыстыруға болады).
Двигательді, беріліс қорабын, трансмиссияны, руль механизмін майлауға сәйкес келмейтін майды қолдайу машина бөлшектерінің мерзімінен бұрын тозып, істен шығын қалуына әкеп соқтырады.
Волга автозаводының іске қосылуына байланысты «Жигулилерге» арналып шығарыла бастаған ең жоғарғы, сортты майлау материалдары мен сұйықтар бұрын қолданылып келген материалдарды бірте-бірте ығыстырыл шығаруда. Жаңа майға немесе сұйыққа көшкенде автомобильдің тиісті жүйелері мен тораңтарын тазалан жуу қажет, сонда олардың ескі май құрамдарымен араласуына жол берілмейді.
Майлау жүйесін арнаулы ВНИИНПФД майымен, салқындату жүйесін тазартылған сумен, тежегішті «Нева» сұйығымен тазартыл жуалы.
Автомобильді пайдалалғанда шинаны дұрыс күтіл ұстаудың бастаудың маңызы өте зор. Оның тозуы бірқатар себепгерге, соның ішінде камерадағы қысымға байланысты болады. Егер қысым қалыптағысынан (нұсқауда көрсетілгеннен) кем болса, онда шананың бүйірлеріне шамадан тыс күш түседі, осының нәтижесінде корд жіптері ыдырайды да, шина бүлінеді.
Мұндай жағдайда шипа протекторы біркелкі тозбайды, яғни протектордың жол жиегіне тиетін бүйірлері оның орталық бөлігіне гөрі едәуір тез тозады. Шиналардағы қысым шамадан тыс артық болғанда, керісінше барлық күш протектордың орталық бөлігіне түседі, соның салдарынан протектордың негізінен жолға тиетін орталық бөлігі тозады.
Мұнымен қатар артық қысым жіберілген шина автомобильдің орнықтылығын (әсіресе тайғақ жолда) едәуір нашарлатады, өйткені шинаның жолға тиетін табанының ауданы азайып кетеді.
Шинадағы қысымды салқын күйінде (әсіресе ұзақ сапарға шығар алдында күн сайын тексеру қажет). Манометрдің көрсеткішіне сенімді болу үшін, оны басқа манометрдің көрсеткішімен үнемі салыстырып отыру керек. Автомобильдің жүру жылдамдығы неғұрлым жоғары болса, шипа соғұрлым тез тозады. Егер тас төселген жақсы жолмен жоғары жылдамдьіқнен ұзақ жүру қажет болса, онда шипа дағы қысымды қалыптағыдан гөрі 0,1—0,2 атмосфераға арттыруға болады, бұл шинаның жақсы сақталуына мүмкіндік береді.
Автомобильді сатып алу және оның документтерін дайындау. Автомобильді сатып аларда оның келешекте пайдалануға қолайлы моделін іріктеу керек, демек жолдық қандай екендігі, автомобильге техникалық қызмет көрсету станциясында жөндеудің мүмкіндігі, бензиннің қажетті сортының болуы т. б. ескерілуі тиіс.
Автоәуесқойлар автомобильге қоса берілетін нұсқаудағы тізімге сәйкес оның комплектісінің түгелдігін, қорабы мен доңғалағының механикалық зақымдалудан амандығын, сондай-ақдвигательдің, бақылау приборларының, жарық көздерінің, шыны тазалағыштардың, жылыту жүйелерінің, әйнек көтергілердің жұмыс істеу ін тексеру іс қажет. Машинаның ақаусыздығына көз жеткізу үшін оны сауда қызметкерлерд қатыстыра отырып, жүргізіп сынаған жөн.
Автомобильді жасап шығарушы заводтың келілдік шарты және оған талап қою жолдары нұсқауда көрсетілген, ал нұсқау автомобильші сатып алу кезінде қоса беріледі; автомобиль несі онда көрсетілген нұсқауларды бұзса, ол заводтан кепілдік шартын орындауды талап ету құқығынан айырылады.
Автомобильді сатын алғаннан кейін 48 сағат мерзім ішінде оны Мемлекеттік автоинспекциясының тіркеуінен (есепке қою) өткізу керек. Машинаға нөмірлік таңба және техникалық паспорт алғаннан кейін ғана оны пайдалануға рұқсат етіледі.
Жаңа автомобильді техникалық бабына келтіру
________________________________________
Бабына келтіру дегеніміз — автомобильді алғашында 1500—2000 км-ге дейін жүргізіп байқайтын кезең.
Осы кезеңде барлық механизмдер бөлшектері (детальдары) өзара үйлесіл неғұрлым интенсивті жұмыс атқарады, сондықтан автомобильді, әсіресе двигательді техникалық бабына келтіру кезінде ерекше ұқыптылықпен қараған жөн.
Двигательді қыздыру кезінде де, сондай-ақ оның қозғалысы кезінде де иінді біліктің тым баяу немесе тым шапшаң айналуына жол бермеу керек. Бірінші жағдайда қажалатын болшектерге май жеткілікті мөлшерде келіп үлгірмейді, ал екінші жағдайда бөлшектердің жана сатын жерінде қажеттен артық жылу пайда болады. Мұның бәрі бөлшектерді тез істен шығаруы мүмкін. Егер машина жол қиындығына кезікнесе, яғни қалың құм мен қардай, батпақтан, тік орден және байқалардан аулақ болса, онда бөлшектерге аралық күш түсу мүмкіндігі азаяды.
Әрқашанда машинаны қажетті беріліске (передача) дер кезінде қосып, двигательдің «зорыға» жұмыс істеуіне, яғни оның көп күш түскен кезде баяу айналуына жол бермеу керек. Мұның, ең алдымен, жиі айналымды двигательдермен жабдықталған автомобильдерге қатысы бар. Автомобильдерді техникалық бабына келтірген кезде бөлшектер үйлесімді жұмысқа түсіп қана қоймай, сонымен қатар олардың кейбіреулері ішінара деформацияланады (пішінін өзгертеді), яғни бұранда мен тығыздағыш аралық төсем салады.
Алғашқы жол жүргенде бұрапдалық қосылыстардың бекіткіштерін тексеру және автомобильдің негізгі тораптарының атқаратын жұмысына зер салып қадағалау керек. Тежегіштер ерекше көңіл аударуды талап етеді. Әдетте тежегіш қалыптарының дұрыс реттелмеуінен, яғни олардың қозғалыс кезінде үйкелуінен тежегіш барабандары шамадан тыс қызыл кетеді. Мұндай жағдайда доңғалақты бөлек алып, қалыптарды қарал шығу керек. Егер олардың аздаған жері ғана барабанға тиетін болса, онда оның түйісетін аумағын көбейту үшін деңес жерін егел тастаған жөн.
Автомобильді техникалық бабына келтіру барысында алдыңғы доңғалақтың күпшегі қызын кетпеуін бақылаған дұрыс. Егер оның қатты қызын кеткендігі байқалса, онда күпшек гайкасының қалай бекітілгендігіне әрі подшипниктердегі майдың бар-жоғына көңіл аударған жөн. Алдыңғы доңғалақта люфт пайда болған жағдайда да нұсқауда көрсетілген талапқа сәйкес шешім жасау керек. Машинада ақау байқалғанда немесе бөгде шу пайда болғанда, оны тоқтатып, бөгде дыбыстық себебін анықтал алған жөн. Бұдан әрі қарай жүру-жүрмеуді, ақаулы сол жерде түзетуді немесе машинашы сүйретіл алып кетуді тек осыдан кейін ғана шешуге болады.
Автомобильді пайдалану. Автомобильдің сенімділік, қызмет мерзімінің ұзақтығы мен үнемділігі көбінесе нұсқау талаптарының, жолда жүру ережелерінің және дәл осы автомобильді жүргізу үшін ұсынылатын әдістердің қалай орындалатындығына байланысты болады. Агрегаттар мен тораптардың қалыпты жұмыс атқаруын қамтамасыз етуге қажетті негізгі шарттардың бірі — машиналық нақ осы түріне сәйкес келетін жанармайлау материалдарын қолдану болып табылады. Бір маркалы бензинді екінші маркамен тек заводтың кепілдемесіне сәйкес қана ауыстыруға болады.
Белгіленген бензиннің орнына октан саны (ол белгіленген маркала цифрмен көрсетілген, мысалы А-72, АИ-93) өте төмен басқа бензинді пайдалануға рұқсат етілмейді. Мұндай ауыстыру двигатель цилиндрлерінде детонация туғызады (әсіресе күш көбірек түскен кезде, металдың тарсылы күшейеді). Детонациялы двигатель ұзақ жұмыс істемеген күннің өзінде поршеннің күйіп кетуіне, клапандардың, кривошипі патун тобы бөлшектерінің мерзімінен бұрын тозуына немесе бөлінуіне және басқа ақауларға әкеп соқтыруы мүмкін.
Кестеде көрсетілмеген, бұрын шығарылған автомобильдердің («Запорожец» 965 А және «Запорожец» 966 В, «Москвич-407» және «Москвич-403», «Волга» ГАЗ-21Р, «Победа» М-20) двигательдері А-72 маркалы бензинді пайдалануға есептелген (оны А-76 маркалы бензинмен ауыстыруға болады).
Двигательді, беріліс қорабын, трансмиссияны, руль механизмін майлауға сәйкес келмейтін майды қолдайу машина бөлшектерінің мерзімінен бұрын тозып, істен шығын қалуына әкеп соқтырады.
Волга автозаводының іске қосылуына байланысты «Жигулилерге» арналып шығарыла бастаған ең жоғарғы, сортты майлау материалдары мен сұйықтар бұрын қолданылып келген материалдарды бірте-бірте ығыстырыл шығаруда. Жаңа майға немесе сұйыққа көшкенде автомобильдің тиісті жүйелері мен тораңтарын тазалан жуу қажет, сонда олардың ескі май құрамдарымен араласуына жол берілмейді.
Майлау жүйесін арнаулы ВНИИНПФД майымен, салқындату жүйесін тазартылған сумен, тежегішті «Нева» сұйығымен тазартыл жуалы.
Автомобильді пайдалалғанда шинаны дұрыс күтіл ұстаудың бастаудың маңызы өте зор. Оның тозуы бірқатар себепгерге, соның ішінде камерадағы қысымға байланысты болады. Егер қысым қалыптағысынан (нұсқауда көрсетілгеннен) кем болса, онда шананың бүйірлеріне шамадан тыс күш түседі, осының нәтижесінде корд жіптері ыдырайды да, шина бүлінеді.
Мұндай жағдайда шипа протекторы біркелкі тозбайды, яғни протектордың жол жиегіне тиетін бүйірлері оның орталық бөлігіне гөрі едәуір тез тозады. Шиналардағы қысым шамадан тыс артық болғанда, керісінше барлық күш протектордың орталық бөлігіне түседі, соның салдарынан протектордың негізінен жолға тиетін орталық бөлігі тозады.
Мұнымен қатар артық қысым жіберілген шина автомобильдің орнықтылығын (әсіресе тайғақ жолда) едәуір нашарлатады, өйткені шинаның жолға тиетін табанының ауданы азайып кетеді.
Шинадағы қысымды салқын күйінде (әсіресе ұзақ сапарға шығар алдында күн сайын тексеру қажет). Манометрдің көрсеткішіне сенімді болу үшін, оны басқа манометрдің көрсеткішімен үнемі салыстырып отыру керек. Автомобильдің жүру жылдамдығы неғұрлым жоғары болса, шипа соғұрлым тез тозады. Егер тас төселген жақсы жолмен жоғары жылдамдьіқнен ұзақ жүру қажет болса, онда шипа дағы қысымды қалыптағыдан гөрі 0,1—0,2 атмосфераға арттыруға болады, бұл шинаның жақсы сақталуына мүмкіндік береді.