21 Қазан 2013, 08:42
1775 — 1780 жж., қаржылық жағынан мүшкілдігіне қарамастан, Мюнхенге, Мангейм и Париж сәтсіз сапарына, шешесінің өліміне қарамастан, Моцарт басқамен қоса 6 клавирлік сонат, флейта мен арфаға арнап концерт, үлкен №31 D-dur, Париждік деп аталып кеткен симфониясын, біргеше рухани хорларын, 12 балеттік туындыларын жазады. 1779 жылы Моцарт Зальцбурте аулалық органист орнын алады. 1781 жылдың 26-шы қаңтарында Мюнхенде «Идоменей» операсы үлкен жетістікпен қойылады. «Идоменеймен» лирика-драматикалық өнерінің реформасы басталады. Бұл операда әлі де көнеитальяндық opera seria (көп мөлшерде колоратурлы арий, кастрат үшін жазылған Идоманта партиясы) көрініс береді, бірақ сөзді жержерлерде, әсіресе хорларда жаңа сарынның иісі сезіледі. Инструменттікте де жаңа ырғақ байқалады. Мюнхенде жүргенде Моцарт мюнхендік капеллаға арнап «Misericordias Domini» офферториін жазады— бұл шіркеулік әуеннің XVIII ғасыр аяғындағы ең мықты үлгілерінің бірі болады. Моцарттың шығармашылық күші мен жаңа тәсілдері оның әр жазған операсымен одан ды айқынырақ байқалды. Иосиф II 1782 жылы тапсыруымен жазылған «Сералдан ұрлау» («Die Entführung aus dem Serail») операсы үлкен энтузиазммен қабылданып, кейінірек Алманияда кеңінен таралды, онда бұны ұлттық бірінші опера деп есептеді. Опера Моцарттың ақыры оның әйелі болған Констансия Уебермен романтикалық қарым-қатынасы кезінде туындаған. Моцарттың өнерлік сәттілгіне қарамастан оның өмірі кедейшілікпен болды. Зальцбургтегі органист орнын тастап және аздаған ғана вендік аула жалақысын пайдаланған Моцартқа жанұясын бағу үшін сабақ беруге, контрданстар, вальстар мен тіпті музыкалы кереге сағаттарына арнап пьесалар құрастыруға, вендік аристократтар кештерінде ойнауға (осыдан оның көптеген фортепианолық концерттері жарық көреді) тура келеді. «L’oca del Cairo» (178З) мен «Lo sposo deluso» (1784) опералары аяқталмай қалады. 1783 — 85 жж. Йозеф Гайднға арнап Моцарт алты атақты пернелік квартеттерді жазады, осы саланың шебері Йозев ұлы құрметпен қабылдайды. Оның «Davide penitente» (Өкінген Давид) ораториясы осы уақытқа жатады. 1786 жылдан бастап Моцарттың оның денсаулығының сыр бере бастау себебі болатын әдеттегіден тыс жемісті, әрі шаршаусыз іскерлік өмірі басталады. Таңғаларлық жылдам құрыстырылған шығарма үлгісі ретінде алты апта ішінде 1786 жылы жазылған «Фигаро үйлену тойы» операсын айтуға болады, тез жазылса да бұл опера өзінің әуендік сипаттамасының кіршіксіздігімен, шексіз сүйсінулігімен ерекшеленеді. Венады «Фигаро үйлену тойы» байқалмай дерлік өткенімен Прагада әдеттен тыс сүйіспеншілікке бөленді. Моцарт авторласы Лоренцо да Понте «Фигаро үйлену тойы» либреттосыен біте алмай жатып композитор талабы бойынша, Моцарт Прагаға арнап жазған, «Дон-Жуан» либреттосынан көшіреді. Бұл музыкалы өнердегі теңдессіз шығарма жарыққа 1787 жылы Прагада шығып «Фигаро үйлену тойынан» да сәтті қабылданады. Бұл операны Моцартқа жалпы басқа әуен орталықтарына қарағанда салқын қарайтын Венада әлдеқайда аз сәттілік күтіп еді. Аулалық композитор дәрежесінің 800 флорин (1787) болатын жалақысы Моцарттың барлық еңбегі үшін тым аз марапат еді. Бәрібір ол Венаға үйреніп қалған еді, 1789 жылы Берлинге барғанында 3 мың талер жалақысы бар Фридрих-Вильгельм II аулалық капелласының басшысы болуға шақырылса да, Венаны тастап кетуге қимайды. «Дон-Жуаннан» кейін Моцарт 1788 жылы бір жарым айда үш ең танымал симфонияларын жазады: № 39 ми-бемоль мажор (KV 543), № 40 соль минор (KV 550) және № 41 до мажор (KV 551). 1789 жылы Моцарт пруссия короліне концерттегіш виолончели партиясы бар пернелік (ре мажор) арнайды.
Иосиф II (1790) өлімінен кейін Моцарт таршылық көргені сонша, ол кредиторларының қууынан қашу үшін Венадан кетіп, хал-ахуалын түзеу мақсатымен әртістік саяхатқа шығады. Моцарттың соңғы опералары әдемі әуенін зақымдайтын лиьреттосы бар «Cosi fan tutte» (1790), 18 күн ішінде жазылса да керемет беттері бар « Тит Мейірімділігі» (1791), император Леопольд II-нің таққа отыру салтанатына арналған, және соңғысы, өте табысты, тез кең таралған «Сиқырлы флейта» (1791). Ескі әдебиетте жәй оперетта деп аталған осымен қатар «Сералдан ұрлау» операсымен бірге алмандық жеке ұлттық операсының дамуына негіз болды. Моцарттың кең ауқымды, әралуан іскерлік өмірінде опера маңызды орын алған. Жаратылысы бойынша мистик, ол шіркеуге көп жұмыс істеді, бірақ үлгі тұтарлық ұлы шығармалары бұл салада аз: тек «Misericordias Domini» — «Ave verum corpus» (KV618), (1791) және Моцарт өмірінің соңғы күндері шаршаусыз, ерекше махаббатпен жазған ұлы-қайғылы реквием (KV 626). "Реквиемді" жазған тарихы қызық. Моцарт өлімінен аз уақыт бұрын бейтаныс қара маскадағы адам келіп «Реквиемге» тапсырыс жасайды. Композитордың биографтары анықтағандай ол сатып алғанды өз шығармасы ретінде ұсынған граф Ф. Вальдегг-Штуппах болған екен. Моцарт жұмысқа кірісіп кенткенімен жаман сезім кетпей қояды. Сырлы адам қара маскада, «қара адам» оның көз алдынан кетер емес. Композитор өзіне өзі жоқтау мессасын жазып жатқандай болады... Керемет қайғылы лиризмімен және кіршіксіз қайғылылығымен таңдандыратын бітпеген «Реквиемді» Моцарт шәкірті, алдындағы «Тит Мейірмділігі» атты операны жазуда да қатысқан, Ф. Зюсмайер Зюсмайер бітіреді. Моцарт 1791 жылы 5 желтоқсанда, мүмкін бүйрек инфекциясынан, қайтыс болады (әйтсе де Моцарттың өлімі оны масондардың немесе келесі аустриялық композитор Антонио Сальери уландырған деген таластар тудыруда). Венада, Әулие Марк бейітінде жалпыға арналған жерде жерленген, сондықтан тіпті қай орында жерленгені белгісіз қалды. Естелік ретінде композитор өлімінен тоғыз күннен кейін Прагада жиналған қалың жұрт алдында 120 музыкант Антонио Розеттидің "Реквиемін" орындайды.
Көзі тірісінде-ақ аты аңызға айналған Моцарттың өлімі де сан түрлі жорамалдар жасаттырды. Солардың арасындағы ең атақтысы – Моцартты күншілдікпен Сальери у беріп өлтірткен деген аңыз. Ол, әсіресе, А.С.Пушкиннің “Моцарт пен Сальери” атты трагедиясынан кейін тіпті орныға түсті, Сальери есімі, “сальеризм” сөзі бақастықтың, күншіл күйкіліктің бейнелі баламасына айналып кетті. Ал шынтуайтында, Моцарт дертінің диагнозы – бүйрек жетімсіздігіне қосылған стрептококктық уыттану, оған қолқаның қабынуы мен миға қан құйылуы қосылып, композитордың тажал сәтін тездете түскен.