Біздің әрқайсымыз кішкентай кезімізден бастап өзімізге ұнайтын іспен айналысуды армандаймыз. Ер жете келе ересек және тәуелсіз адамдар болған кезде, белгілі бір кәсіптің немесе мамандықтың иесі болуға тырысамыз. Өйткені адам қандай да бір еңбексіз өмір сүре алмайды. Осы ретте El.kz тілшісі бүгінгі еңбек адамы дегеніміз кім деген сұраққа жауап іздеп көрді.
Айта кетейік, Қазақстанда жыл сайын еңбек күні қыркүйек айының соңғы жексенбісі атап өтіледі. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда әлеуметтік мемлекеттің берік іргетасын қалауға мүмкіндік туды. Мемлекеттіліктің алғашқы күнінен бастап ел басшылығы әлеуметтік даму мәселелеріне, қазақстандықтардың әл-ауқатының тұрақты өсуіне ерекше назар аударды. Нәтижесінде Қазақстан алғаш рет орта держава елдерінің әлеуметтік дамуының сапалық деңгейіне жақындады.
Бүгінде ел алдында кең перспективалар тұр. Бізде мықты экономика, берік саяси тұрақтылық, жоғары халықаралық бедел бар. Президенттік Жолдауларда бірнеше рет айтылғандай, бүкіл әлем тұтыну идеологиясының жойқын екеніне көз жеткізді. Ол әлемнің дамыған елдерінде жаппай әлеуметтік тәуелділікті тудырды және жаһандық дағдарыстың басты себептерінің бірі болып табылады.
Тұтыну қоғамының болашағы жоқ, өйткені ресурстар шексіз емес. Лайықты өмір, әл-ауқат, өмірдің жаңа сапасына қол жеткізу тек еңбек арқылы беріледі. Адам жұмыс істеп, ақша табуы керек. Бұл әлеуметтік жаңғырту саясатының негізіне алынуы тиіс нақты өнімді еңбек.
Еңбек – бұл негізгі дүниетанымдық құндылық, АҚШ-тың негізін қалаушылардың бірі Бенджамин Франклин бірінші болып еңбектің дамушы маңыздылығын түсіндірді, оның негізінде модерация, тәртіп, еңбекқорлық, үнемділік, әділеттілік және тыныштық сияқты құндылықтар жатыр. Өзінің өмір салтын насихаттай отырып, Франклин алғаш рет 13 қағидасының ішіне «өзіңді жаса» қағидасын енгізді. Өмірлік идеал – бұл материалдық игіліктерді бөлудің ұтымды әдісін құруға бағытталған жұмыс. Істің өзі адам үшін емес, іс үшін бар болған кезде өмір сүрудің қажетті шарты болады. Нәтижесінде байлық «өз мақсатына сай жақсы орындалған міндет» сезімімен салыстырғанда онша маңызды емес.
Халықаралық еңбек ұйымының жарғысында еңбектің әлеуметтік рөлі туралы айтылады және «нәсіліне, дініне немесе жынысына қарамастан, барлық адамдар өздерінің материалдық әл-ауқаты мен рухани дамуын бостандық пен қадір-қасиет, экономикалық тұрақтылық және тең мүмкіндіктер жағдайында жүзеге асыруға құқылы» деп атап көрсетілген. Бұл тұжырым еңбек адамның материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға қызмет етеді, сонымен бірге жеке тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруымен байланысты деген идеяны көрсетеді.
Мәселе мынада, тек еңбекте адам өзін жүз пайыз жүзеге асыра алады, бірақ бұл үшін оған өте қиын жолдан өту керек және оны табысқа жетелейді. Ежелгі заманнан бері адамдар оларды тамақтандыратын және рухани қанағат әкелетін кез-келген мамандыққа ие болуы керек деп есептелді. Адам өзінің еңбек қызметінде өте үлкен биіктерге жете алады.
Елді әлеуметтік жаңғыртудың мақсаты мен мәні-қоғамды жаңа индустриялық-инновациялық экономика жағдайында өмір сүруге дайындау, елдің үдемелі экономикалық дамуы мен қоғамдық игіліктерді кеңінен қамтамасыз ету арасындағы оңтайлы тепе-теңдікті табу, ақырында құқық пен әділеттілік қағидаттарына негізделген әлеуметтік қатынастарды бекіту.
Ел Президенті сайып келгенде, әлемдік өркениеттің барлық құндылықтарын, барлық экономикалық және мәдени байлықты виртуалды қаржы институттары емес, адам еңбегі жасайтынын, еңбек әлеуметтік жаңғырту мен жаһандық бәсекеге қабілеттіліктің шешуші факторы ретінде бірінші орында тұрғанын және бұл әлеуметтік қорғаудан әлеуметтік прогреске көшу үшін жағдай жасауға мүмкіндік беретінін атап өтті.
Ұзақ уақыт бойы адамдар еңбекке үлкен мән берді. Еңбек-қуаныш, рахат көзі. Еңбек жеке тұлғаның дамуы үшін де үлкен маңызға ие. Жұмыста адам физикалық және моральдық жағынан дамиды. Оның әл-ауқаты еңбекке байланысты. Біз өз қолдарымен көп нәрсені жасай алатын адамдардың қаншалықты бақытты екенін білеміз.
2022 жылғы 14 желтоқсанда Қазақстанда қаулы шықты, ол бойынша қоғамдағы еңбек құндылығы идеологиясын ілгерілетудің 2023-2025 жылдарға арналған кешенді жоспары қабылданды. Мемлекет басшы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында:
Елімізде еңбекқор адам, кәсіби маман ең сыйлы адам болуға тиіс. Осындай азаматтар мемлекетімізді дамытады. Мен Ұлттық құрылтайда және «Жастар рухының» съезінде бұған арнайы тоқталдым. Біз қарапайым еңбек адамына құрмет көрсетуіміз керек. Қандай кәсіппен айналыссаң да, оны сапалы атқару маңызды, – деп атап өткен болатын.
Президенттің бұл сөздері халықты еңбекке және кәсіби біліктілікті арттыруға шақырудың маңызды бөлігі болып табылады. Бүгінде Қазақстанда «еңбек адамдары» қатарына кәсіпкерлерді де жатқызып жүрміз. Одан бөлек жұмысшы кәсібімен айналысатын адамдар яғни, токарьлар, дәнекерлеушілер, құрылысшылар, күтушілер және тағы басқа болуы мүмкін.
Жалпы еңбек адамы дегеніміз, ең алдымен, таза, адал жұмыс істейтін, өз еңбегін маңдай терімен табатын кісі. Ол өз ісіне жанашырлықпен қарайды және оны бар ынта-жігерімен орындайды. Бүгінде Қазақстан экономикасының түрлі салаларында 9,2 млн адам еңбек етіп, елдің дамуына өз үлесін қосып жүрген болса, олардың ішінде 7 млн адам (экономикада жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 75,9%) жалдамалы жұмыс істейді екен. Олардың өз еңбегіне сай жалақысын алып, күнкөрісін қамтамасыз етуі мемлекеттің мойнындағы міндет, үлкен жауапкершілік
Қазақстанда еңбек адамының бейнесін дәріптеу үшін бірнеше шаралар қабылдануда. Мәселен жыл сайын еңбеккерлерді, кәсіпкерлерді және әлеуметтік сала қызметкерлерін марапаттау рәсімдері өткізіледі. Сондай-ақ еңбек адамының жетістіктерін насихаттау мақсатында телеарналар мен әлеуметтік желілерде арнайы бағдарламалар мен роликтер жарияланады.
Бұдан өзге мектептер мен колледждерде кәсіптік білім беру жүйесін дамытуға бағытталған жобалар жүзеге асырылады. Еңбек адамының қызметін дәріптейтін көрмелер мен фестивальдер ұйымдастырылады.
Қоғамдық бастамалар да бар. Ұйымдар мен қоғамдық қорлар еңбек адамына қолдау көрсету мақсатында түрлі жобалар мен акциялар өткізеді. Осы шаралар арқылы еңбек адамының қоғамдағы рөлі мен маңызы арттырылады.
Қоғамдық құрмет: Еңбек адамының рөлін дәріптеу арқылы олардың еңбегіне деген құрметті арттыру, қоғамдағы еңбек құндылықтарын көтеру.
Мотивация: Жастар мен жаңа буынға үлгі көрсету, еңбекке деген қызығушылықты арттыру, кәсіпкерлікке ынталандыру.
Экономикалық дамуға ықпал: Еңбек адамының жетістіктерін насихаттау арқылы ұлттық экономикаға қосқан үлестерін көрсету, жұмыс орындарын құруға ынталандыру.
Әлеуметтік жауапкершілік: Қоғамда еңбек адамдарының әлеуметтік мәртебесін көтеру, олардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға назар аудару.
Демография: Еңбек адамының рөлін насихаттау арқылы отбасылар мен қоғамда тұрақтылықты, еңбек этикасын қалыптастыру.
Бұл аспектілер еңбек адамының қоғамдағы маңыздылығын арттырып, еліміздің дамуына оң әсер етеді. Сондай-ақ кешенді жоспар аясындағы өзекті міндеттердің қатарында жұмысшы мамандықтарды дәріптеу, олардың жалақысын көтеру мәселесі да маңызды міндеттердің бірі. Қазіргі таңда сұранысқа ие кәсіптердің басым көпшілігі көлік жүргізушілерін, күзетшілерді, тәрбиешілерді, жол жұмысшыларын, абаттандыру жұмысшыларын іздейді.
Заңнамалық өзгерістер: Мемлекеттік органдар еңбекақыны көтеру бойынша заңдар мен нормативтік актілер қабылдайды, соның ішінде ең төменгі жалақының мөлшерін арттыру.
Мемлекеттік бағдарламалар: Кәсіпкерлер мен жұмыс берушілерге арналған қаржылай қолдау бағдарламалары, субсидиялар мен гранттар арқылы жалақыны көтеру үшін ынталандыру шаралары жүзеге асырылады.
Кәсіподақтардың рөлі: Кәсіподақтар еңбек шарттарын жақсарту, жалақыны арттыру бойынша келіссөздер жүргізіп, еңбеккерлердің мүддесін қорғайды.
Салааралық теңгерім: Түрлі салалардағы жұмысшылардың жалақысын теңестіріп, бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында салааралық зерттеулер жүргізіледі.
Кәсіпорындардағы тиімділікті арттыру: Жұмыс берушілердің өндірістік тиімділігін арттыру арқылы қосымша қаржы ресурстарын табу, соның нәтижесінде жалақыны көтеру.
Осы шаралар арқылы еңбек адамының жалақысын өсіру бағытында тұрақты даму қамтамасыз етіледі.
Қазақстандықтарға жұмыс табуды жеңілдетуге арналған түрлі мемлекеттік бағдарламалар бар. Мысалы, егер электрондық биржаның сайтында enbek.kz ұлттық жобалардың бірыңғай платформасы шеңберінде жұмыс іздеу бөліміне өту, ұлттық бағдарламалардың өзекті тізімімен танысуға және тікелей сайт арқылы қажетті мамандық бойынша түйіндемеңізді жіберуге болады.
Елімізде жұмыс табуға арналған бірнеше бағдарламалар мен жобалар бар:
«2024 жылға арналған жұмыспен қамтудың өңірлік жол картасы»: Бұл бағдарлама жұмыссыздықты азайту, инфрақұрылымды дамыту және жаңа жұмыс орындарын құруға бағытталған. Аталған бағдарлама шеңберінде 46475 жұмыс орнын ашу жоспарланса, 2024 жылдың 2 айдың қорытындысымен 10503 жұмыс орны ашылды.
«Бастау бизнес»: Кәсіпкерлік негіздеріне оқыту бағдарламасы, кәсіп ашқысы келетін азаматтарға қаржылай қолдау көрсетеді.
«Еңбек» бағдарламасы: Жұмыссыз азаматтарды оқыту, қайта даярлау және кәсіптік бағдар беру бойынша қызметтер ұсынады.
«Серпін» жобасы: Жастарды өңірлерде білім алу және жұмысқа орналастыруға бағытталған.
Мемлекеттік қызмет көрсету порталдары: Электронды форматта жұмыс іздеуге, резюме жариялауға және бос орындарға өтініш беруге мүмкіндік береді.
Кәсіптік оқыту орталықтары: Жұмыссыздарға арналған қысқа мерзімді курстар мен оқу бағдарламаларын ұсынады.
Бұл бағдарламалар жұмыс табуға, кәсіпкерлік бастамаларды дамытуға және әлеуметтік қолдауды күшейтуге көмектеседі.