Қазақстан – сан алуан ұлт пен ұлыстарды бір шаңырақ астына жинаған, мәдениеті бай, көп ұлтты мемлекет. Осындай ұлттар мен этностардың тілін, мәдениетін және дәстүрін сақтап, оны одан әрі дамыту елімізде басты назарда тұр. Бұл бағытта маңызды қадамдардың бірі – Қазақстан халқы тілдері күні. Жыл сайын 5 қыркүйекте аталып өтетін бұл мереке еліміздегі тілдердің маңызын көрсетіп қана қоймай, Қазақстандағы халықтар арасындағы татулық пен бірлікті нығайтудың маңызды символына айналған.
Мерекенің тарихы мен мәні
1989 жылы 22 қыркүйекте Қазақстанда «Тілдер туралы» заң қабылданды. 1998 жылдың 20 қаңтарында ҚР бұрынғы президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен 22 қыркүйек – «Қазақстан халқы тілдерінің күні» болып жарияланды. Ал 2017 жылы мереке күні өзгертілді. Сол кезден бері елімізде тұрақты түрде 5 қыркүйекте мереке ретінде атап өтіліп келеді. Бұл мерекенің басты мақсаты – Қазақстандағы тілдерге құрмет көрсету және әр этностың өз ана тілін дамытуға мүмкіндік алуына жағдай жасау.
Сонымен қатар атаулы күннің датасы жайдан жай таңдалмады. Бұл күн – ұлт ұстазы, қазақ тіл білімінің негізін қалаушы Ахмет Байтұрсынұлының туған күнімен сәйкес келеді.
Ахмет Байтұрсынұлы қазақ тілінің грамматикасын жүйелеп, қазақ әліпбиін жасап, тіл ғылымында революциялық қадамдар жасаған тұлға ретінде ерекше құрметке ие. Оның еңбектері қазақ тілінің дамуына зор үлес қосып, ұлттың мәдениеті мен болмысына деген сүйіспеншілікті арттырды. Сондықтан Тілдер күні тек тілдік көп түрлілікті дәріптеп қана қоймай, еліміздің барлық этностарын біріктіретін маңызды мәдени шараға айналды.
Қазақстанның тіл саясаты: Бірлік пен әралуандылық
Тіл – кез келген ұлттың рухани негізі, оның мәдениеті мен тарихи мұрасының басты тірегі. Қазақстанның тіл саясаты да осы қағидаға сүйенеді. Қазақстан Республикасы Конституциясының 7-бабында қазақ тілі – мемлекеттік тіл ретінде бекітілген. Сонымен қатар, орыс тілі ресми түрде мемлекеттік органдар мен ұйымдарда қазақ тілімен бірдей қолданылады. Бұл елдегі халықтардың өзара түсіністігі мен байланысын нығайтып, Қазақстандағы ұлтаралық татулықты сақтауға септігін тигізеді.
Үштілділік саясаты – Қазақстанның әлемдік аренада бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған маңызды бастама. Бұл бастама қазақ, орыс және ағылшын тілдерін қатар меңгеруді көздейді. Қазақ тілі – ұлттың рухани және мәдени негізі ретінде, орыс тілі – ұлтаралық қарым-қатынас тілі ретінде, ал ағылшын тілі – жаһандық экономикалық байланыстарға және ғылым-білім саласына жол ашатын тіл ретінде насихатталады.
Сонымен қатар, мемлекеттік тілдің қолданыс деңгейін арттыру мақсатында бірқатар бағдарламалар мен жобалар жүзеге асырылуда. Мемлекет тарапынан қабылданған «Тілдерді дамыту мен қолданудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» осы мақсатқа бағытталған маңызды құжаттардың бірі. Бұл бағдарлама қазақ тілін меңгеруге қолайлы жағдай жасау, оны үйретудің тиімді әдістерін енгізу және қазақ тілінің қолдану аясын кеңейтуге бағытталған. Дегенмен, тіл мәселесі тек мемлекеттік деңгейдегі шаралармен шектелмеуі керек. Әрбір азамат өз ана тіліне деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу, оны сақтап, дамыту жолында үлес қосуы қажет. Тілдің дамуы тек заңдар мен бағдарламаларға байланысты емес, ол қоғамның әр мүшесінің саналы әрекетіне байланысты.
Елімізде мемлекеттік тілдің мәртебесі Мәжіліс мінберінде жиі көтерілетін тақырыптардың бірі. Мәселен, кеше ғана Мәжіліс депутаты Ринат Зайытов елімізде қызмет көрсету саласы толығымен қазақ тілінде жұмыс істеуі міндеттелуін талап етті. Бұл мәселе енді елімізде заңмен талап етілуі мүмкін.
Қалай атап өтіледі?
5 қыркүйек – Қазақстан халқы тілдері күні аясында елімізде түрлі мәдени және танымдық іс-шаралар өткізіледі. Бұл күнде әртүрлі этностардың өкілдері өздерінің ана тілінде өлеңдер оқып, ән айтып, ұлттық дәстүрлерімен таныстырады. Сонымен қатар, елдегі мектептерде, университеттерде және мәдениет орталықтарында Тілдер күніне арналған байқаулар, көрмелер, конференциялар ұйымдастырылады.
Әсіресе, этномәдени орталықтар өткізетін іс-шаралар халықтар арасындағы достықты, тілдік байлықты насихаттап, жастарды ана тіліне деген құрметке баулуға бағытталған. Мұндай мәдени шаралар еліміздегі тілдік әртүрлілікті дәріптеп, бірлікті сақтауға үлкен үлес қосады.
Қазіргі уақытта қазақ тілін меңгеру ел азаматтары үшін күнделікті қажеттілікке айналып келеді. Мемлекеттік қызметкерлерден бастап, білім беру саласының мамандарына дейін қазақ тілін еркін меңгеруге қойылатын талаптар күшейіп, қазақ тілінде білім алу мүмкіндіктері арта түсуде. Сонымен қатар, цифрлық технологиялардың дамуы тілді үйренуге арналған жаңа онлайн-платформалар мен қосымшалардың пайда болуына септігін тигізді.
Қазақстандағы этностардың ана тілдерін сақтау және дамыту
Қазақстан халқы тілдері күні – еліміздегі барлық этностарға өз тілдерін сақтап, дамытуға мүмкіндік беретін мереке. Мемлекет әрбір этностың өз ана тілін оқып-үйренуіне, тілін сақтауға және мәдениетін дамытуға жағдай жасайды. Қазақстан халқы Ассамблеясының аясында әр түрлі этномәдени орталықтар өздерінің тілдерін, салт-дәстүрлерін және мәдениетін насихаттауда белсенді жұмыс атқарып жатыр.
Ассамблея құрамындағы әрбір этностың мәдени орталықтары өздерінің ұлттық мерекелерін атап өту, тілдік курстар өткізу және ана тілдерін үйренуге мүмкіндік жасау арқылы елдегі этностардың мәдениетін сақтап, дамытуды мақсат тұтады. Мектептер мен жоғары оқу орындарында да әр ұлт өкілдерінің ана тілдерін оқытуға арналған арнайы бағдарламалар бар. Бұл іс-шаралар этностардың мәдениетін сақтау мен дамытуға ғана емес, сонымен қатар ел ішіндегі тұрақтылық пен ұлтаралық келісімді нығайтуға ықпал етеді.
Тілдер күнін тойлау арқылы Қазақстан халықтары өзара бірлікті, достықты нығайтып, болашақ ұрпаққа тілдердің маңыздылығы мен құндылығын жеткізуде маңызды рөл атқарады.