13 қараша – халықаралық зағиптар күні. Елімізде 17 мыңнан аса зағип азамат бар және олардың жанында тәулігіне 8 сағат көмекшісі болады. Сондай-ақ мемлекет тарапынан ай сайын мүгедектігі бар азамат ретінде жәрдемақы төленеді. Десе де, бүгінде сол жандардың көпшілігіне қолдау қажет. Зағиптар тек физикалық шектеулермен ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік, мәдени және ақпараттық кедергілермен де күреседі. Алайда олардың мүмкіндіктері мен потенциалы шексіз.
Қазіргі қоғамда зағип адамдардың құқығын қорғау, оларды қолдау және тең мүмкіндіктермен қамтамасыз ету маңызды міндеттердің бірі. Зағип жандардың біз біле бермейтін, түсіне бермейтін мәселелері аз емес. Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың өзекті проблемалары бүгінде мінберлерде көтеріліп жүр. Сол мәселелердің толыққанды іске асуына өз үлесін қосып жүрген мәжіліс депутаты Кенжеғұл Сейтжан зағип жандардың алдында қандай кедергілер барын өзінің депуттатық сауалында да көтеріп жүр.
Мәжілісменнің сөзінше, мүгедектігі бар азаматтардың ішінде, әсіресе көз жанарынан айырылған зағип адамдардың мәселелері көп. Соның бірі ақпарат алу. Яғни, брайль тілінде немесе компьютер арқылы ақпарат алу кезінде кездесетін кедергілер барын айтады.
Депутат Қазақстанда көзі көрмейтін 50-60 мың азамат барын тілге тиек етті. Оның ішінде кем дегенде 20 мыңы брайль қарпі, ал көбі орыс тіліндегі нұсқасын қолданады, себебі қазақша әдебиет өте аз тиражбен шығады деп отыр.
Елімізде «Қазақ зағиптар қоғамы» бірлестігі бар. Әр өңірде оның 18 филиалы тіркелген. Қазақстанда зағиптарға қолдау көрсету бағытында бірнеше шаралар жүзеге асырылуда, бірақ бұл салада әлі де жетілдірулер мен жақсартулар қажет. Міне, кейбір негізгі қолдау түрлері:
Зағиптарға қатысты Қазақстанда 2009 жылы қабылданған «Мүгедектердің құқықтарын қорғау туралы» заң бар. Бұл заң бойынша зағиптар мен мүгедектерге тең мүмкіндіктер қамтамасыз етілуі
Жұмыспен қамту: Зағип адамдарға жұмысқа орналасу мүмкіндігі беріледі. Көптеген ұйымдар мен мемлекеттік мекемелерде зағип адамдар үшін арнайы жұмыс орындары қарастырылған. Сонымен қатар, олар үшін еңбек нарығында арнайы квоталар да бар.
Білім беру: Қазақстанда арнайы білім беру мекемелері (мектептер, колледждер) бар, оларда зағиптар мен көру қабілеті нашар адамдар оқып, білім ала алады. Сондай-ақ, университеттерде инклюзивті білім беру бағдарламалары да енгізілген.
Қолайлы инфрақұрылым: Қала мен ауылдарда зағип адамдар үшін арнайы қолжетімділік жүйелері (пандус, тактильді жолдар, арнайы аялдамалар) енгізілуде. Алайда, бұл жүйе барлық өңірлерде бірдей дамымаған.
Қоғамдық көлік: Зағиптар үшін арнайы белгілер мен қолжетімді көліктердің саны артып келеді. Жол белгілері мен аялдамаларда аудио хабарламалар мен тактильді белгілер енгізу жұмыстары жүргізілуде.
Қаржылық көмек: Қазақстанда зағип адамдар үшін түрлі әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақылар қарастырылған. Мысалы, мүгедектігі бар адамдарға мемлекет тарапынан жәрдемақылар, арнайы көмек көрсетіледі.
Қоғамдық ұйымдар мен волонтерлік жобалар: Қазақстанда көптеген қоғамдық ұйымдар мен волонтерлік топтар зағип адамдардың құқықтарын қорғауға, олардың өмір сапасын жақсартуға бағытталған түрлі жобалар мен шараларды ұйымдастырады.
Дегенмен, бұл салада әлі де көптеген мәселелер мен қиындықтар бар, және қоғамның толық инклюзивті болуы үшін тағы да бірқатар маңызды қадамдар қажет.
Бұл күн - 1745 жылдың 13 қарашасы күні Валентин Гаюи дүниеге келгеніне байланысты аталып өтеді. Ол Францияда Парижде және Петербургте зағиптарға арналған бірнеше мектептің негізін қалаған танымал педагог.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешімімен нақты осы дата халықаралық зағиптар күнін белгілеуге негіз болды. 18 ғасырға дейін әлем зағиптарға арналған мекемелерді білмеді. В.Гаюи алғаш рет өзі ойлап тапқан шрифт бойынша көз жанарынан айырылғандарды оқытудың әдісін ұсынды. 1784 жылы Парижде үкімет пен қайырымдылық қоғамдардың еш қолдауынсыз ол жеке қаражатына өзінің үйінде зағип балаларға арналған әлемдегі алғашқы мектепті ашты. В.Гаюидің тұңғыш оқушысы жетім бала Франсуа де Лезюер болды. Одан кейін мектепке онымен тағдырлас тағы 11 бала қабылданды.
Валентин Гаюи соқыр балаларды оқыту мен тәрбиелеуді ғылыми жолға қойды. Ол бедерлі-ұзындықты «унциал» шрифтін ойлап тапты. Олар қатты қағазға бедерленіп түсірілген, бір пішінді ірі әріптер болды. Бұл қаріп латын сөзінен «ұзындығы бір унцияға тең» дегенді білдіреді. Бұл қалың қағазға рельефпен басылған үлкен әріптер болды.
«Унциалдың» басты артықшылығы бұл қаріптің көмегімен зағип балаларға зағиптарға арналған кітаптарды оқуға және басып шығаруға үйретуге болады.
Үлкен материалдық қиындықтарға қарамастан, Валентин Гаюи мектеп жанынан баспахана салып, оған «унциал» рельефті-сызықтық қаріппен бірнеше кітап басып шығарды. Бұл соқырларға арналған алғашқы кітаптар болды. Валентин Гаюидің кітаптары бойынша зағиптар Луи Брайль рельефті алты нүкте шрифтін ойлап тапқанға дейін оқытылды (1829 жылы француз Луи Брайль Париждің соқыр балаларға арналған ұлттық институтының тәрбиеленушіс әлемнің барлық елдерінде таралған әмбебап рельефтік-нүктелік шрифт жүйесін жасады).
ДДСҰ мәліметтері бойынша, бүгінде әлемде шамамен 2,2 миллиард адам көру қабілетінің бұзылуының қандай да бір түрімен өмір сүреді (олардың 1 миллиардтан астамы профилактиканың немесе емдеудің болмауының салдары болып табылады), олардың 36 миллионы соқырлыққа ұшырайды. Халықтың өсуі мен қартаюына байланысты адамдардың саны артып келе жатқан көру қабілетінің бұзылуы қаупі артады.
Әлемнің көптеген елдерінде халықаралық зағиптар күнінде қоғамның назарын көзінен айырылған адамдарға және көру қабілеті нашар адамдарға аударуға, сондай-ақ осы адамдардың қоғам өміріне жан-жақты қатысуына, ақпараттық-коммуникациялық құралдар арқылы білім мен ақпарат алу мүмкіндіктерін кеңейтуге, олардың жұмыспен қамтылуын арттыруға, жалпы өмір салтын жақсартуға бағытталған іс-шаралар өткізіледі.
Айтпақшы, зағип жандардың қатарында болған көптеген танымал тұлғалар да бар. Ежелгі грек ақыны Гомер, Мәскеудің Әулие Матронасы, рельефті жасаушы Луи Брайль, ағылшын математигі Николас Сондерсон, американдық музыкант және композитор Стиви Уондер, итальяндық тенор Андреа Бочелли және орыс әншісі Диана Гурцкая.
Ал туғаннан соқыр болып тұмағандар қатарында итальяндық ғалым және философ Галилео Галилей, американдық баспагер және журналист Джозеф Пулитцер, орыс математигі Николай Лобачевский бар.
Бұл күні түрлі шаралар мен акциялар ұйымдастырылып, зағиптар мен көру қабілеті шектеулі адамдардың өміріне деген қоғамның көзқарасын өзгертуге тырысады.
Әртүрлі мемлекеттерде және халықаралық ұйымдарда зағиптар мен мүгедектердің құқықтары мен мүмкіндіктері туралы конференциялар мен семинарлар өткізіледі. Бұл іс-шаралар әлемдік деңгейде мүгедектердің қоғамдағы орны, олардың құқықтары, білім алу, жұмысқа орналасу, денсаулық сақтау және әлеуметтік интеграция мәселелеріне назар аударады.
Сондай-ақ зағиптар мен мүгедек адамдарға арналған арнайы шерулер, пикеттер немесе акциялар ұйымдастырылады. Бұл шараларда қоғамдық орындарда ақпарат тарату, бейнемазмұндар көрсету, плакаттар мен үндеулер арқылы қоғамды зағиптар мәселесіне тарту мақсат етіледі.
Бұл күні мәдени ұйымдар мен арт-галереялар, театрлар мен кинотеатрлар зағип адамдардың өмірін бейнелейтін көрмелер, кинофильмдер мен қойылымдар ұйымдастырады. Мұндай іс-шаралар қоғамның мүгедектерге қатысты стереотиптерін бұзуға және олардың өнер мен мәдениетке қосқан үлесін танытуға мүмкіндік береді.
Әлем бойынша мектептер мен университеттерде зағип адамдарға арналған арнайы іс-шаралар ұйымдастырылады. Білім беру мекемелері студенттер мен оқушыларды зағип адамдардың мәселелері туралы ақпараттандырады. Мысалы, арнайы дәрістер, презентациялар немесе бейнемазмұндар көрсетіледі.
Халықаралық және ұлттық деңгейде жұмыс істейтін құқық қорғаушы ұйымдар бұл күні зағиптардың құқықтарын қорғау мәселелеріне назар аударып, түрлі науқандар мен үндеулер жасайды. Олар зағиптар мен мүгедек адамдар үшін тең мүмкіндіктер, заңдық құқықтарды қамтамасыз ету және қоғамға интеграция жасау қажеттілігін алға тартады.
Бұл күні үкіметтер мен әлеуметтік қорғау агенттіктері зағип адамдарға арналған жаңа бағдарламалар мен жәрдемақыларды жариялайды. Жергілікті деңгейде халыққа ақпарат тарату үшін ақпараттық стендтер мен баннерлер орналастырылады, арнайы көмек бағдарламалары таныстырылады.
Зағип адамдардың өмірі мен күрестерін көрсететін арнайы кинофильмдер мен деректі фильмдер көрсетіледі. Бұл көріністер арқылы қоғамға мүгедектердің және олардың ортаға бейімделу мәселелерін көрсетеді.
БҰҰ бұл күнді мүгедектердің өмір сапасын жақсарту, оларды тең құқықтармен қамтамасыз ету мәселелеріне назар аудару үшін маңызды шара ретінде белгілеген.
Әр жыл сайын Халықаралық зағиптар күніне арналған тақырып та өзгереді.
Тақырып әртүрлі аспектілерді қамтиды:
Мүгедектердің білім алу, жұмысқа орналасу, денсаулық сақтау және т.б. құқықтарын қорғау;
Инклюзивті қоғамның маңыздылығы;
Заман талабына сай жаңа технологиялардың зағип адамдар үшін мүмкіндіктерін кеңейтуі. Бұл күн қоғамның зағип адамдарға деген көзқарасын өзгерту, олардың құқықтарын қорғау және әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында түрлі іс-шаралар ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Тек қана мүгедектерге қолдау көрсетумен шектелмей, бұл күн сол адамдардың қоғамдағы тең құқықты мүшелері ретінде танытуға бағытталған.