Қазақстандағы банк секторы ел экономикасының маңызды және динамикалық салаларының бірі болып табылады. Қазақстандағы банктер қаржы нарығын дамытуда, экономикалық өсімді қолдауда және инвестициялар тартуда үлкен рөл атқарады. Сондықтан жақында мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдауында елімізге банктер туралы жаңа заң керек екенін айтты. Жаңа заңда экономикалық белсенділікті қолдау және финтех саласын қарқынды дамыту сияқты өзекті мәселелер шешімін табуы керегін атап өтті.
Қазір қолданып жүрген заң шамамен 30 жыл бұрын қабылданған.
Экономист Бауыржан Ысқақ бұл бастаманы толық қолдайтынын жеткізді.
Өйткені, екінші деңгейлі банктердің экономикаға үлесінің төмендігінде несие портфелінің 60 пайызға жуығы тұтынушылық несиеге, яғни экономикалық өсімге пайдасы жоқ қарапайым халықты несиелендіруге бағытталған. Әрі кетсе 30 пайызы ғана бизнес пен экономиканы қаржыландырумен қалыптасып кеткен банктерге жаңа заң қабылдай отырып, олардың экономикадағы үлесін арттыру туралы талап қою да қажет. Яғни экономикаға, кәсіпкерлерге арналған пайдасы бар заңның қабылданбауына тікелей банктердегі акционерлердің өздерінің ықтиярлары жоқ деп айтуға болады. Себебі, табыстың басым бөлігі, яғни олардың соңғы 3 жылда 5 есеге дейін артуы, мемлекет тарапынан қолдауға ие болуы осындай жағдай әкеліп отыр, - дейді экономист.
Бауыржан Ысқақтың сөзінше, банктер бизнес пен экономикаға ақша салғаннан көрі тұтынушылық несиені қаржыландыруға ыңғайланған.
Себебі банктерде бірінші кезекте тұтынушылық несиенің пайыздық мөлшерлемесі жоғары. Кей уақытта мемлекет өзі тұтынушылық несиені жауып беруге де жағдай жасап жатады. Жаңа заң қабылданатын болса, кәсіпкерлерге несиелік жеңілдіктер қарастырылу керек. Сонымен қатар банктердің исламдық қаржыландыру, блокчейн сияқты үлес қосатын, дем беретін салалар ескерілу керек, - дейді экономист.
Қазақстандағы банк жүйесінің құрылымы
Қазақстанда банк жүйесі 1990 жылдардың басында тәуелсіздік алғаннан кейін қайта құрылды. Бүгінгі күні банк жүйесі дамыған және халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Қазақстандағы банк жүйесі екі деңгейден тұрады. Олар:
Ұлттық Банк – бұл мемлекеттің орталық банкі және банк жүйесінің бірінші деңгейі болып саналады. Ұлттық банк елдің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етеді, инфляцияны бақылап, ақша-кредит саясатын жүргізеді.
Коммерциялық банктер – бұл екінші деңгейдегі банктер, олар қаржы қызметтерін ұсынады, соның ішінде депозиттер қабылдау, несиелер беру, төлемдер жүргізу және басқа да қаржы қызметтерін жүзеге асырады.
Қазақстан Ұлттық Банкі
Қазақстан Ұлттық Банкі (ҚҰБ) елдегі ақша-кредит саясатын реттейтін негізгі орган. Ұлттық банк елдің валюталық резервтерін басқару, инфляцияны бақылау және қаржы тұрақтылығын сақтау міндеттерін атқарады. Сонымен қатар, Ұлттық банк Қазақстанның теңге валютасын басқарып, оның айырбас бағамын реттейді. Одан бөлек, қаржы ұйымдарын қадағалап, банк секторының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Қазақстандағы негізгі коммерциялық банктер
Қазақстанда көптеген коммерциялық банктер бар, олардың кейбіреулері ірі қаржы ұйымдары болып табылады. Олардың арасындағы бәсекелестік қаржы өнімдерінің сапасын арттыруға және клиенттерге қолайлы жағдайлар ұсынуға ықпал етеді.
Halyk Bank (Қазақстан Халық Банкі)
Қазақстандағы ең ірі және тарихи банктердің бірі. Halyk Bank қаржылық қызметтердің толық спектрін ұсынады: жеке және корпоративтік клиенттерге арналған депозиттер, несиелер, төлем карталары және басқа да банктік қызметтер. Банк халықаралық нарықта да белсенді, оның Қазақстаннан тыс елдерде өкілдіктері бар.
Kaspi Bank
Бұл банк Қазақстандағы инновациялық қаржы институттарының бірі болып саналады. Kaspi.kz платформасы арқылы банк өзінің клиенттеріне онлайн банкинг, мобильдік төлемдер, сауда және несие қызметтерін ұсынады. Kaspi Bank Қазақстанда цифрлық банкингтің дамуына үлкен үлес қосып, қаржы технологиялары саласында көшбасшы болды.
First Heartland Jýsan Bank
Жусан Банкі (Jýsan Bank) – Қазақстандағы ірі банктердің бірі, ол клиенттерге қаржы қызметтерінің кең спектрін ұсынады. Банк корпоративтік және жеке клиенттерге арналған өнімдер қатарын қамтиды, соның ішінде шағын және орта бизнесті қаржыландыруға баса назар аударады.
ForteBank
ForteBank – Қазақстандағы тағы бір ірі банк, ол жеке және заңды тұлғаларға арналған әртүрлі қаржылық қызметтерді ұсынады. Банк инновациялық технологияларға және клиенттерге жоғары деңгейдегі қызмет көрсетуге баса назар аударады. ForteBank цифрлық қызмет көрсету саласында да танымал.
ЦентрКредит Банкі (Bank CenterCredit)
Бұл банк орта және шағын бизнеске қолдау көрсету мақсатында қызметтер ұсынатын маңызды қаржы институты. Сонымен қатар, ол жеке тұлғаларға арналған депозиттер мен несиелерді ұсынады. ЦентрКредит Банкі Қазақстанның банк секторында ұзақ уақыт бойы жұмыс істеп келе жатқан банктердің бірі.
Шетелдік банктердің қатысуы
Қазақстанда бірнеше шетелдік банктердің өкілдіктері жұмыс істейді. Бұл елдің қаржы секторына халықаралық тәжірибе мен капитал тартуға ықпал етеді. Мысалы, «Sberbank» және «Alfa Bank» сияқты ресейлік банктер Қазақстанда белсенді қызмет атқарып келеді. Сонымен қатар, елде Қытайдың «China Construction Bank» және басқа да шетелдік қаржы ұйымдарының бөлімшелері бар.
Банк секторындағы цифрлық технологиялар
Қазақстандағы банктер цифрлық трансформацияға ерекше назар аударуда. Соңғы жылдары цифрлық банкинг қызметтері қарқынды дамып, клиенттерге онлайн банкинг, мобильді қосымшалар және электрондық төлемдер арқылы қаржы қызметтерін алуға мүмкіндік береді. «Kaspi.kz» және «Halyk Bank» сияқты банктер цифрлық қызмет көрсету саласында алда келеді, олардың мобильді қосымшалары арқылы төлемдер, аударымдар, несие рәсімдеу және депозиттер ашу мүмкіндіктері қарастырылған.
Банктерге қатысты реттеулер
Қазақстандағы банк секторы қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қатаң реттеледі. Қазақстанның Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі банктердің қызметін қадағалап, қаржылық сауаттылықты арттыру және банк секторындағы тәуекелдерді төмендету бойынша шаралар қабылдайды. Бұл агенттік банктердің капиталға қойылатын талаптарын, тәуекелдерді басқару жүйелерін және қаржылық есептілікті қадағалайды.
Қазіргі жағдайы және болашақтағы бағыттар
Қазақстандағы банк секторы пандемиядан кейін қалпына келіп, экономиканың әртүрлі секторларын қолдауда белсенді рөл атқаруда. Қаржыландыру, ипотекалық несие беру және шағын және орта бизнеске қолдау көрсету салаларына ерекше назар аударылып отыр. Сонымен қатар, елдегі банк секторында цифрландыру үрдісі күшейіп, болашақта қаржы қызметтерінің көпшілігі онлайн форматқа ауысады деп күтілуде.