Соңғы уақытта ата-аналардың көпшілігін баланың тісін емдетуге қатысты сауал алаңдатып жүр. Сүт тістерін қалай тазалау керек, аллергияға сынама алмай стоматологқа барудың қандай қаупі барын көпшілігі біле бермейді. Әрі тіс ауруы пульпит ересектерге қарағанда балаларда жиі кездеседі. Ал сәбидің тісін қандай жағдайда жұлу керегін тек білікті маманнан ғана сұрап білген жөн.
Әрбір ата-ана «Сүт тісін емдеу керек пе? Ерте ме, кеш пе, бәрібір түседі ғой» деп ойланған болар. Жауап біреу: әрине, емдеу керек! Сүт тістері – тұрақты тіс сияқты қан тамыры, түбірі бар. Әрі тұрақты тістің түбіріне жақын орналасқан. Сондықтан сүт тісін елеусіз қалдыруға болмайды. Талай науқасты емдеген қолы алтын алматылық хирург-стоматолог Дамир Жақыпов балалар мен ата-аналардың қажетіне жарайтын маңызды да пайдалы кеңестерді айтты.
Қазіргі ата-аналардың бала кезінде стоматологиялық кабинеттегі тіс дәрігері қолданатын бұрғы машинадан қорқыныш сезімі қалыптасқан. Сол құрылғы арқылы тәттіні көп жейтін балаларын қорқытатын. Бірақ қазір оның ешқандай маңызы жоқ. Бүгінгі балалардың бақытына орай, медицина қарқынды дамып, денсаулық сақтау саласындағы жаңа мүмкіндіктер Қазақстанға да озық технологияларды әкелді. Бәрі жылдам өзгеріп жатыр: медициналық қызметтер қолжетімді бола түсті, олардың сапасы мен тиімділігі артты, ауыз қуысы ауруларын диагностикалау және емдеу хаттамалары едәуір өзгерді. Бұл өте жақсы үрдіс, стоматология саласына ақпараттық технология мен жасанды интеллект келді, – деп балалар тіс дәрігері Дамир Жақыпов әңгімесін бастады.
Осы орайда, Дамир Сәкенұлы «Балаларыңызды дәрігермен қорқытпаңыздар!» деп ата-аналарға кеңес береді. Әлбетте, тиісті нәтиже (мысалы, бала көп тәтті жемесін деген) аздау болады, бірақ тіс дәрігеріне барудан туындаған психологиялық ыңғайсыздық пен қорқыныш өмір бойы сақталуы мүмкін.
Фото: жеке мұрағат
Ең ерке сәбидің де тілін тауып, тілдесуге, ата-анасымен байланыс орнатуға тырысамын. Бұл үшін көңілді әңгімелер айтып, сөйлесіп, қызықты мультфильмдер көрсетіп, ем-дом аяқталған соң бүлдіршіндерге «Ерлігі үшін» құрмет грамотасын береміз. Әрине, сәтті емнің кепілі – стоматологтар қолданатын заманауи дәрі-дәрмекте. Дәрі ауыз қуысындағы ауырсынуды толық басады, тиісті талап сақталса, адам үшін мүлде қауіпсіз. Мұндай талаптың бірі – аллерготесттің болуы. Қазір көптеген бала аллергиядан зардап шегеді, егер ата-ана жай тексеру емес, нақты ем қажет екеніне сенімді болса, дәрігерге барар алдында міндетті түрде аллерготест тапсыруы керек. Ол ашқарынға зертханада жасалады: тамырдан қан алынып, негізгі анестетиктерге: лидокаин, артикаин, убистезин, убистезин форте, мепивастезинге аллергия бар-жоғын анықтайды. Бұл анестетиктерді барлық стоматология қолданады, – дейді дәрігер.
Дамир Жақыпов аллерготестті ең кемі жылына бір рет тапсыруды ұсынады, өйткені бала тез өсіп жатқандықтан, бұрын аллергия болмағанымен, уақыт өте келе пайда болуы мүмкін.
Пульпит деген не және онымен қалай күресуге болады?
Әлгінде айтқанымыздай, тіс жегісінен зардап шеккен сүт тісі жүйкенің болуына байланысты ауырып, баланы мазасындануы мүмкін. Мұндай жағдайда стоматологқа бару қажет. Егер дер кезінде бармасаңыз, асқынған тіс жегісі пульпитке жүйкенің, сондай-ақ тістің айналасындағы тіндердің қабынуына, яғни периодонтитке мүмкін. Бұл өте қауіпті, баланың денсаулығына зиян келтіруі мүмкін.
Жалпы, пульпит туралы кеңірек айта кетейін. Бұл балада да, ересек адамда да болуы мүмкін, бірақ ол балаларда жиі кездеседі. Неге? Мұның бірнеше себебі бар. Біріншіден, сүт тісінің эмалы мен дентин қабаты жұқа, сондықтан инфекция пульпаға тез түседі. Екіншіден, гигиенаның жеткіліксіздігі: бала әрдайым тісін дұрыс немесе үнемі тазалай бермейді, бұл тіс жегісінің даму қаупін арттырады. Ақырында, тістердің жарақаттануы. Белгілі бір себептерге байланысты бала тісін жарақаттауға бейім, мысалы, құлап қалғанда тіс ұлпасы қабынуы мүмкін. Осылайша, сүт тістерінің анатомиялық ерекшелігі мен баланың өмір сүру салтына байланысты балақайларда пульпит жиі кездеседі, – дейді дәрігер Дамир Жақыпов.
Фото: жеке мұрағат
Егер бала түнде немесе тамақ ішкен кезде тісі солқылдатып қатты ауырса, сондай-ақ суыққа немесе ыстыққа жоғары сезімталдық байқалса, бұл пульпиттің негізгі белгілері. Зақымдану дәрежесін және қажетті ем-домды дәрігер тағайындайды. Кейде тек бір рет стоматологқа барып, рентгенге түсіп, тіс жегісін немесе зақымданған ұлпаны алып тастау арқылы мәселені шешуге болады. Ал тісті сақтап қалуға мүмкіндік болмаса, оны жұлу керек. Дамир Жақыпов периодонтит немесе абсцесс сияқты асқынудың алдын алу үшін тіс дәрігеріне уақытылы қаралудың маңызды екенін айтады.
Баланың тісін жұлуға тура келетін өзге де жағдайлар:
Әрбір жағдайда тісті жұлу туралы шешім балалар тіс дәрігерімен кеңескеннен кейін және қажет болса, рентген сияқты қосымша диагностикадан соң қабылданады.
Сүт тістерін қалай дұрыс тазалау керек?
Балалардың сүт тістерін дұрыс тазалау – олардың денсаулығын сақтаудың және тіс жегісінің алдын алудың маңызды бөлігі. Сүт тісін күтуге қатысты тіс дәрігері айтқан негізгі ұсыныстар:
Тіс күтімін туғаннан бастаңыз. Балаларға дұрыс ысу тәсілін үйретіңіз, тамақ ішуін қадағалаңыз, тіске зиян келтіретін әдеттерге жоламаңыз, профилактикалық әдістерді міндетті түрде қолданыңыз және тіс тазалауды көңілді үрдіске айналдырыңыз. Бұл кеңестер сүт тістерінің денсаулығын сақтаумен қатар, баланың ауыз қуысына күтім жасаудың жақсы әдеттерін өмір бойына қалыптастыруға көмектеседі, – дейді тіс дәрігері Дамир Жақыпов.
Тіс күтіміне қатысты маңызды деректер топтамасы:
Алғашқы тістердің күтімі: Баланың алғашқы сүт тістері шамамен 6-8 айлық кезінде шыға бастайды. Оларды тіс щеткасымен тазаламас бұрын, таза суланған дәке немесе жұмсақ матамен сүрту ұсынылады.
Фтордың рөлі: Фтор тістердің беріктігін арттырып, кариес пайда болуына қарсы тұрады. Сондықтан балалардың тіс пастасында фтордың мөлшерін қадағалау маңызды.
Сүт тістерінің маңызы: Сүт тістері уақытша болғанымен, олар тұрақты тістердің дұрыс өсуіне ықпал етеді. Оларды сақтамау немесе мерзімінен бұрын жұлдырту келешектегі тіс қатарының дұрыс өспеуіне себеп болуы мүмкін.
Тәттілер мен кариес: Қантты тағамдар мен сусындар тістерге зиян тигізеді. Ауыз қуысына түскен қант бактериялармен әрекеттесіп, қышқыл бөліп шығарады, бұл тіс эмалінің бұзылуына және кариес пайда болуына әкеледі.
Тіс щеткасын ауыстыру: Баланың тіс щеткасын әр 3 ай сайын немесе оның қылшықтары тозған кезде ауыстырып отыру қажет. Жұмсақ қылшықты щетка бала тістерінің эмалін зақымдамайды.
Екі минуттық ереже: Балаларға тістерін кем дегенде 2 минут бойы тазалауды үйрету маңызды. Бұл уақыт бактерияларды жоюға жеткілікті.
Тұрақты тексерулер: Баланы тіс дәрігеріне тұрақты түрде (6 айда бір рет) апару ұсынылады. Бұл жасырын проблемаларды ерте анықтауға және алдын алу шараларын қабылдауға көмектеседі.
Сағыздың әсері: Қантсыз сағыз ауыз қуысын тазартуға көмектеседі және сілекейдің бөлінуін арттырады, бұл тістің табиғи қорғанысын күшейтеді.
Су мен тіс саулығы: Жемістер мен көкөністерден кейін су ішу ауыз қуысындағы қышқыл деңгейін төмендетеді және тістерді табиғи түрде тазартады.
Ең алғашқы тіс: Баланың алғашқы тісі шыққан кезде тіс дәрігеріне бару ұсынылады. Бұл дәрігердің тіс қатарын тексеріп, дұрыс күтім бойынша кеңес беруіне мүмкіндік туғызады.
Ең қауіпті тіс ауруларының бірқатарына тоқталып өтейік:
Пародонтоз: Бұл ауыз қуысының ең ауыр ауруларының бірі, тістің айналасындағы ұлпалардың зақымдануымен байланысты. Пародонтоз тіс жегісінен, ауыз қуысының тазалығының нашарлығынан немесе генетикалық факторлардан туындауы мүмкін. Ол тістің түбінде инфекция тудыруы мүмкін, соның нәтижесінде тістердің босап, түсіп қалуына әкеледі.
Периодонтит: Периодонтит – пародонтиттің асқынған түрі. Ол тістің түбін ұстап тұрған сүйектердің зақымдануына әкеледі. Егер уақытында емделмесе, периодонтит тістердің босап, түсіп қалуына және ауыз қуысындағы тіндердің ауыр қабынуына әкелуі мүмкін.
Абсцесс (тіс түбіндегі ірің): Бұл инфекцияның салдарынан тіс түбінде іріңнің жиналуы. Абсцесс тістің ұлпасына терең бактериялар енген кезде пайда болады және қатты ауырсыну тудырады. Ол емделмесе, инфекция сүйекке таралуы және ауыр асқынуларға әкелуі мүмкін.
Кариес (тіс жегісі): Кариес – әлемдегі ең көп таралған тіс ауруларының бірі, бірақ оны уақытында емдемесе, ол тіс түбіріне дейін жетіп, инфекцияның асқынуына алып келуі мүмкін. Кариес тістің эмалін бұзып, ауырсынуды, тіс жоғалтуды және басқа инфекциялардың дамуын тудырады.
Гингивит: Бұл тістің еттерінің қабынуы, ол ауыз қуысын дұрыс тазаламау салдарынан пайда болады. Гингивиттің алғашқы белгілері – қызыл, ісінген, оңай қанайтын қызыл иек. Егер гингивит уақытында емделмесе, ол пародонтозға және тіс жоғалтуға алып келеді.
Стоматит: Ауыз қуысының ішкі қабығының қабынуы. Ол инфекциядан, аллергиялық реакциялардан немесе ауыз қуысының зақымдануынан туындауы мүмкін. Ауыр жағдайларда, стоматит тістер мен қызыл иекке зиян келтіріп, тіс түсіруге себеп болуы мүмкін.
Тіс жұлдыру (экстракция) салдарынан инфекция: Тісті жұлғаннан кейін, егер жара дұрыс жазылмаса немесе инфекция түссе, альвеолит немесе басқа инфекциялар пайда болуы мүмкін. Бұл жағдай асқынып, жақ сүйегіне де зақым келтіруі ықтимал.
Ауыз қуысының қатерлі ісігі: Бұл ең қауіпті аурулардың бірі болып саналады. Ауыз қуысының қатерлі ісігі еріндерде, тілде, қызыл иекте немесе ауыздың басқа бөліктерінде пайда болуы мүмкін. Оның алғашқы белгілері қызарған немесе ақшыл дақтар, жаралар және тіс ауруы болуы мүмкін. Қатерлі ісікті ерте кезеңде анықтау – сәтті емдеудің кілті.
Осы тіс ауруларының барлығы уақытылы емделмесе, ауыр асқынуларға және денсаулыққа қауіпті салдарға әкелуі мүмкін. Сондықтан, алдын алу шараларын жасау және тұрақты тіс дәрігерінің тексерулеріне қатысу маңызды.
Тісті қауіпсіз емдеудің тиімді жолдары тіс ауруларын болдырмауға, асқынулардың алдын алуға және ауыз қуысы денсаулығын сақтауға көмектеседі. Тісті қауіпсіз емдеудің бірнеше негізгі жолдары:
Компьютерлік анестезия: Заманауи тіс емдеу клиникаларында дәл мөлшерленген анестезия қолданылады, ол ауырсыну сезімдерін барынша азайтады. Анестезияның әсері тек қажетті аймаққа бағытталып, басқа дене бөліктеріне әсер етпейді.
Озон терапиясы: Озонды терапия тістің кариес сияқты ауруларын емдеуде қолданылады. Озон бактерияларды жояды және тіс ұлпаларын залалсыздандырады, бұл инфекцияның таралуын тоқтатады.
Қорытындылай келе, тісті қауіпсіз емдеу қазіргі стоматологияның жоғары технологиялық әдістерін және сапалы материалдарды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Тіс дәрігерімен тұрақты байланыста болып, жеке күтімге көңіл бөлу тіс денсаулығын сақтап, күрделі мәселелердің алдын алуға мүмкіндік береді.
Тіс протездері – тістері жоқ немесе тіс қатары бұзылған адамдарға табиғи тістердің қызметін қалпына келтіруге және олардың эстетикалық көрінісін жақсартуға арналған жасанды тістер. Тіс протездері әртүрлі материалдардан жасалып, әртүрлі мақсатта қолданылады. Оларды қолдану тістің шайнау қызметін қалпына келтіріп, науқастың жалпы өмір сапасын жақсартуға көмектеседі.
Тіс протездерінің түрлері
Толық тіс протездері
Бұл протездер тістері толықтай жоғалған науқастарға арналған. Олар жоғарғы немесе төменгі жақтың толық тіс қатарын алмастырады. Толық тіс протездері көбіне акрилді материалдардан немесе пластмассадан жасалады және жақ сүйегіне арнайы жабысқақ гельдер арқылы бекітіледі.
Жартылай тіс протездері
Жартылай протездер тістердің белгілі бір бөлігінің жоқтығында қолданылады. Олар сау тістерге бекітіліп, қалпына келтіру жұмыстары жүргізіледі. Жартылай тіс протездері металды қаңқадан және жасанды тіс қатарынан тұрады, бұл протездің ұзақ уақытқа жарамды болуын қамтамасыз етеді.
Имплантант негізіндегі протездер
Бұл протездер имплантанттарға бекітілетін жасанды тіс қатары болып табылады. Имплантант – жақ сүйегіне хирургиялық жолмен орнатылатын жасанды түбір. Имплантантқа бекітілген тіс протезі табиғи тістерге барынша ұқсас әрі тұрақты болады. Бұл протез түрі көп уақытқа шыдамды және науқасқа үлкен қолайлық береді.
Тұрақты (фиксацияланған) протездер
Тұрақты протездер орнықтырушы құрылғылар арқылы тұрақты бекітіледі және науқастың тіс қатарына қатты бекітіледі. Мұндай протездер, әдетте, көпірлер немесе тәждер түрінде болады. Бұл әдіс тұрақты бекіту арқылы тіс қатарының шайнау қызметін жақсартады және эстетикалық тұрғыда өте әдемі көрінеді.
Алып-салмалы протездер
Алып-салмалы протездер қолдануға ыңғайлы және науқастың өздігінен алып-салуына мүмкіндік береді. Бұл түрдегі протездер көбінесе уақытша немесе толық тістерін жоғалтқан науқастарға қолданылады. Олар жуылып, тазаланып, қайтадан орнына салынады, сондықтан тазалық сақтауда оңай.
Тіс протездерін қолданудың артықшылықтары
Шайнау қабілетін қалпына келтіру: Тіс протездері тістердің шайнау қызметін қайтарады, бұл адамның тамақты дұрыс шайнап, ас қорытуын жақсартады.
Сөйлеуді жақсарту: Тістің жоқтығы сөйлеуге де әсер етеді, кейбір дыбыстарды дұрыс айта алмауы мүмкін. Протездер бұл мәселені шешуге көмектеседі.
Эстетикалық көрініс: Жасанды тістер адамның күлкісін қалпына келтіріп, бет-әлпеттің табиғи формасын сақтауға ықпал етеді.
Жақ сүйегін сақтау: Имплантант негізіндегі протездер жақ сүйегінің қызметін сақтайды және оның табиғи қызметін бұзбайды.
Тіс протездерінің күтімі
Тұрақты тазалық: Тіс протездерін күнделікті тазалау өте маңызды. Протездерді тазалау арнайы щеткамен және тіс пастасымен жүзеге асырылады.
Түнде шешу: Алып-салмалы протездерді түнде шешіп қою ұсынылады. Бұл ауыз қуысының және жақ сүйегінің демалуына мүмкіндік береді.
Протезді сақтау ерітінділері: Протездерді залалсыздандыратын арнайы ерітінділерде сақтау қажет, бұл бактериялардың жиналуына жол бермейді.
Тіс протездері тіс қатарын қалпына келтіріп, адамның өмір сапасын арттыруда маңызды рөл атқарады. Оларды дұрыс қолдану және күту ұзақ уақыт бойы сау әрі әдемі күлімсіреуге мүмкіндік береді. Протезді таңдағанда, дәрігердің кеңесін тыңдап, өзіңізге қолайлы және тиімді нұсқаны таңдаған жөн.
Тіс емдетуді бастамас бұрын білікті дәрігер таңдап алғаныңыз жөн болады. Тіс дәрігерін дұрыс таңдау – тіс пен ауыз қуысы денсаулығын қамтамасыз етуде маңызды қадам. Жақсы маман таңдау сіздің ұзақ мерзімді денсаулыққа деген сенімділігіңізді арттырып, әртүрлі тіс проблемаларын уақытында шешуге көмектеседі. Міне, тіс дәрігерін дұрыс таңдауға арналған бірнеше маңызды кеңестер:
Алдымен тіс дәрігерінің кәсіби біліктілігі мен тәжірибесіне назар аударыңыз. Тіс дәрігері арнайы мамандандырылған білімге ие болуы және белгілі бір тәжірибе жинақтауы керек. Егер сізге ерекше ем қажет болса (мысалы, ортодонтия, имплантология), дәл осы саладағы маман таңдаған жөн.
Тіс дәрігерінің білімі, сертификаттары мен тәжірибелік курстардан өткенін тексеру маңызды.
Дәрігердің нақты мәселелерді қанша жыл шешіп келе жатқанын сұраңыз.
Жақсы тіс дәрігерін табудың тағы бір тәсілі – пациенттердің пікірлерін оқып, таныс адамдардан ұсыныстар алу. Отбасы мүшелеріңіз, достарыңыз немесе әріптестеріңіз ұсынған тіс дәрігеріне жүгінуге болады. Интернеттегі пікірлер мен рейтингтерді де қарастыруға болады.
Тіс дәрігердің емханасы немесе клиникасы туралы пікірлерді зерттеу маңызды.
Пациенттердің дәрігердің кәсібилігіне және қарым-қатынас мәдениетіне қатысты пікірлерін тыңдаңыз.
Қазіргі заманғы тіс емдеу саласы жоғары технологияларды қажет етеді. Сондықтан, дәрігердің клиникасындағы жабдықтар мен технологиялардың жаңартылғанын тексеру маңызды. Бұл қауіпсіз және тиімді емдеуді қамтамасыз етеді.
Клиниканың лазерлік емдеу, цифрлық рентген, имплантанттарға арналған құрылғылар сияқты заманауи жабдықтармен қамтамасыз етілгеніне көз жеткізіңіз.
Клиниканың тазалығы және инфекциялардың алдын алу шараларының сақталуы өте маңызды. Тіс емханасында санитарлық талаптардың орындалуына назар аударыңыз.
Клиникада пайдаланылатын құралдар бір реттік немесе жақсы залалсыздандырылған болуы тиіс.
Қабылдау бөлмесі мен жұмыс аймағы таза әрі ұқыпты болуы керек.
Жақсы тіс дәрігері пациентке сенімділік тудыруы керек. Дәрігер пациенттің сұрақтарына толық жауап беріп, емдеу жоспарын түсіндіріп, әр қадамды алдын ала хабарлап отыруы тиіс.
Дәрігер сізбен сыпайы сөйлесіп, сіздің мәселеңізге көңіл бөліп, сұрақтарыңызға нақты жауап беріп жатса, бұл – жақсы белгі.
Егер дәрігер сізге емдеудің барлық қадамдарын түсіндіріп, сіздің келісіміңізбен әрекет етсе, бұл оның кәсіби қарым-қатынас деңгейінің жоғары екенін білдіреді.
Тіс дәрігерінің емханасы сізге қолайлы жерде орналасқаны да маңызды фактор. Егер емхана үйіңізге немесе жұмыс орныңызға жақын болса, күтпеген жағдайларда дәрігерге бару жеңіл болады.
Емхананың жұмыс кестесі сіздің бос уақытыңызға сәйкес келуіне назар аударыңыз.
Шұғыл жағдайда дәрігерге жүгіну мүмкіндігі бар-жоғын тексеріңіз.
Тіс емдеу қызметтері әртүрлі бағалармен ұсынылуы мүмкін. Сондықтан, қызметтердің бағасын алдын ала сұрастырып, сізге қолайлы нұсқаны таңдаған дұрыс. Бірақ тек төмен бағаға назар аудармау керек – сапалы ем алу үшін баға мен сапаның теңгеріміне көңіл бөлу маңызды.
Емханадағы баға тізімін және қызметтердің толық құнын сұраңыз.
Қосымша немесе жасырын төлемдердің болмауына көз жеткізіңіз.
Кейбір тіс емханалары пациенттерге қосымша қызметтер ұсынады. Мысалы, тістерді ағарту, косметикалық стоматология немесе арнайы кеңес беру. Қажет болған жағдайда бұл қызметтер сізге қолайлы болуы мүмкін.
Кейде күтпеген жағдайлар орын алуы мүмкін, сондықтан шұғыл көмек көрсету мүмкіндігі бар емхананы таңдау маңызды. Бұл сіздің жайлылығыңызды және қауіпсіздігіңізді қамтамасыз етеді.
Қорытынды
Тіс дәрігерін таңдау барысында оның біліктілігі, тәжірибесі, пациенттермен қарым-қатынасы және клиниканың жабдықталуы сияқты маңызды аспектілерге көңіл бөлу қажет. Сіздің денсаулығыңыз үшін қолайлы маманды таңдау ұзақ мерзімді нәтиже мен жайлылықты қамтамасыз етеді.