«Ата-ананың қадірін балалы болғандар білерсің» деп дана халқымыз бекер айтпаса керек. Бүгінгі таңда ана атанған әрбір ару баласының денсаулығы мен болашағына бей-жай қарамайтыны белгілі. Өйткені қазіргі кезде бір жасқа дейінгі балалар арасында бұлшықет гипертонусы, гипотонус, мойынның қисық бітуі, дисплазия, жамбас сүйектерінің қисық бітуі, бассүйек ішіндегі қысым, гипоксия сынды сырқаттар кездеседі. Бұлардың барлығы массажды қажет етеді. Мұндайда аналар не істеуі керек? Әр ана үй жағдайында баласына қалай массаж жасай алады? Бүгінгі мәселеде осы сұрақтардың жауабын іздеп педиатр-балалар массажисті Жарқынай Сәруарқызына хабарластық.
– Жарқынай Сәруарқызы, алдымен бала денсаулығы үшін массаждың қандай пайдасы бар, әңгімемізді осыдан бастасақ?
– Расында, массаж аналарға баламен эмоционалды байланысты нығайтуға көмектеседі, ал нәрестені – тыныштандырады және босаңсытады. Ал қай ана баласының сабырлы, қанағатшыл болғанын қаламайды дейсіз...
Кеуде массажын жасарда анасы сүйіспеншілікпен және қамқорлықпен баланың терісін ақырын ұстап, сипайды. Балаға жасалған массаж тері мен тері байланысы баламен эмоционалды байланысты нығайтады. Сонымен бірге, баланы тыныштандыруға, демалуға және жақсы ұйықтауға көмектесіп, нәрестенің стресс деңгейін төмендетеді. Соның арқасында бала аз жылайды. Ал шала туылған нәрестелердің сау өсуіне және дамуына ықпал етеді.
Балаға пайдалы массаж жасау үшін мына нәрселерге мән берген абзал:
Орын таңдау. Массаж үшін жылы, тыныш орынды таңдау керек. Мысалы, жайлы бөлме немесе жақсы ауа-райында көшедегі көлеңкелі бұрыш. Массажды еденге, жерге, төсекке немесе ауыстыратын үстелге жасауға болады. Баланың үстелде қараусыз қалмауын қадағалау керек, әйтпесе ол кездейсоқ айналып, құлап кетуі мүмкін. Балаға массаж жасағанда, оны қолмен ақырын ұстау маңызды.
Баланы дайындау. Балаға шомылғаннан кейін массаж жасау ұсынылады - сондықтан ол тыныш болады. Массаж майын алуға болады. Баланы көрпеге немесе сүлгіге жатқызады. Оның киімін немесе жөргегін алып тастап, тек жаялық қалдырып және оған массаж жасалатынын ескерту керек.
Қозғалыстарды орындау. Алдымен баланың басы мен мойынынан бастап, денесінің барлық бөліктерін ақырын сипап, арқасына, иығына, қолына, төменгі арқасына, аяғы мен аяғына қарай жылжытады. Содан кейін бүкіл алақанмен сипау, саусақтармен сипау, саусақ ұшымен басу, саусақтармен жеңіл түрту және қолдар мен аяқтарды уқалау кезінде жеңіл бұралу қозғалыстары жасалады.
Баланы жоғарыдан төменге қарай уқалау керек. Алдымен баланы ішпен жатқызып, алақанмен басынан қолдар мен аяқтарға дейін жүріп өтеді. Массаж майы тым көп болмауы керек, әйтпесе баланың денесі қолдан сырғып кетуі мүмкін. Соңында баланы етбетінен жатқызып, қолдары мен аяқтарын кезекпен түзетіп бүгесіз, содан кейін бірге істейсіз. Тағы да, алақандарыңызды баланың денесінің бойымен бастың жоғарғы жағынан өкшелеріне дейін жүріңіз.
Массаж кезінде баламен сөйлесу керек. Не істеп жатқанын түсіндіріп айтуға болады немесе ән, ертегі айту пайдалы. Оның реакциясынан оның массажды ұнататыны немесе ұнатпайтыны белгілі болады. Егер ол қуана қолдарын бұлғаса, онда сіз бәрін дұрыс істеп жатырсыз деген сөз. Баланың денсаулығында проблемалар болса, оған массаж жасамас бұрын педиатрмен кеңескен жөн.
– Бүгінде өзіңіз «Нәтижелі массаж орталығын» ашып, үйренем деген адамға тынбай көрсетіп жүр екенсіз. Орталығыңызда аналарға не үйретесіз?
– Менің орталығыма келіп, массаж үйренген әрбір ана кәсіби массажист бола алатынын түсінеді. «Ана бір қолымен бесік тербетсе, бір қолымен әлемді тербетеді» деген М.Әуезовтың жақсы сөзі бар. Дүниеге ұрпақ әкелген соң денсаулығының мығым болып өсуіне, күтімін дұрыс жасап, баптап өсіруіне тікелей ана жауапты. Мәселен, күнделікті сылап-сипап жасайтын ананың аялы алақанымен жасалатын массаж ештеңеге тең келмейді. Ал бұл процедураны кәсіби түрде жасаса тіптен ғажап болмақ. Алланың жаратуы сәби өмірге келген алғашқы 3-күнінен бастап анасын таниды және анасының тәрбиесін сіңіре бастайды. Массаж жасалған сәбилер ең алдымен бойына жылулықты сіңіреді. Мейірімді болады. Ашық мінезді, өзіне сенімді бала болып өсетіні сөзсіз. Массажды тамақтандырғаннан кейін кем дегенде 45 минуттан кейін бастау керек. Баланы тамақтанғаннан кейін бірден уқаласаңыз, ол құсуы мүмкін.
Баланың қандай көңіл-күйде екенін қараңыз. Егер ол сабырлы болса және сізбен көзбен байланыста болса, жасауға болады. Егер ол қобалжыса, бұрылып кетсе, оны көтергенде көнгісі келмесе, оған қазір массаж жасамағаныңыз дұрыс. Екеуіңізге де қолайлы уақытты таңдаңыз. Массажды қашан жасау сізге және сіздің балаңызға байланысты. Мысалы, сіз ұйықтау рәсіміне массажды қоса аласыз. Массаж баланы тыныштандыруға және тез ұйықтауға көмектеседі. Балаға арналған массаж өнімдерінен талғамыңызға сай келетінін таңдаңыз. Қолдарыңыздың нәрестенің нәзік терісіне сырғуына көмектесу үшін массаж майын пайдалануға болады. Кейбір сарапшылар нәресте майын өсімдік майымен ауыстыруды ұсынады – ол тез сіңбейді. Кейде аналар мүлде майсыз істеуді қалайды, бұл олардың қолдарына дақ түсіреді. Майды таңдағанда, оның құрамына назар аударыңыз. Оның құрамында агрессивті химиялық заттар мен хош иістер болмауы керек. Сондай-ақ, ол жеуге жарамды болуы керек, өйткені массаж кезінде май баланың аузына түсуі мүмкін. Алғашқы қолданар алдында майды аллергиялық реакцияларға тексеру ұсынылады. Баланың тері аймағына аз мөлшерде май жағып, күтіңіз. Қандай да бір теріс реакция болса, майды ауыстырыңыз немесе оны пайдалануды тоқтатыңыз. Нәресте массажы – бұл балаңызға демалуға және бір уақытта оған жақындауға мүмкіндік беретін тамаша мүмкіндік. Сәбидің көңіл-күйі жақсы болуы үшін дұрыс уақытты таңдаңыз, мүмкін массаж ол үшін әрқашан асыға күтетін жағымды дәстүрге айналады.
– Массаждың орындалу түрлері қандай?
– Массаж орындалу әдісіне қарай бірнеше түрге бөлінеді: қолмен, аппаратпен және топтасқан массаждық әдістер. Оның ішінде ең негізгісі – қолмен жасайтын массаж. Оның бірден бір артықшылығы, барлық жерде, мәселен, үйде, жұмыс орнында, алаңда, моншада т.б. жасай беруге болады. Сонымен қатар, соңғы кездері массаж жасау үшін арнайы аппараттар да қолданылып жүр. Ол тоқ арқылы дәлірек айтсақ, электр энергиясы арқылы жұмыс істейді. Сондықтан қолдың күші келмейтін жерге ақпараттық массаж қолдану әлде қайда ыңғайлы.
Аппараттық массажға тағы гидромассаж, пневмомассаж, синкардиальды массаж жатады. Сол сияқты бұлардың қатарын толтыратын кейінгі кезде баромассаж, электростимуляторлық, ултрадыбыстық массаждар пайда болды. Сонымен қатар, қол мен аппараттық массажды бірдей қолдануды топтасқан (комбинированный) массаж дейміз. Сондай-ақ нүктелі массаж организмнің биологиялық активті нүктелеріне әсер етеді. Массаж жасаған нүктеде терінің температурасы көтеріліп, электроөткізгіш қабілеті жоғарылайды. Нүктелі массажды басқаша акупунктура немесе акупрессура деп те атайды. Нүктелі массаж инемен емдеу әдісіне ұқсас, нерв ұштарын тітіркендіреді.
Ал енді бала массажына қайта оралсақ, жалпы балаңызға массажды тамақтан соң жарты сағат өткенде немесе ваннадан кейін жасауға болады. Ол үшін алдымен бөлменің температурасы 22-24 градус екенін қадағалауымыз керек. Қолдағы әшекей бұйымдарды шешіп, саусақтарды бос қалдырғанымыз абзал. Массаж баланың жүрек қызметі мен қан айналымын жақсартып, тыныс алуын тездетеді. Ұйқыны жақсартып, иммундық жүйені қалыптастырады.
– Ал жаңа туған сәбилерде бұл жағдай қалай орын алады?
– Жаңа туылған нәрестелерде массажды бес минут ішінде жасау керек, оны уақыт өте келе жиырма минутқа дейін арттыруға болады. Егер нәресте 4 аптадан аз болса, массаж қысқа және нәзік сылақ болуы керек, бұл уақытта сіз нәрестенің реакциясын қадағалап отыруыңыз керек. Егер сіздің балаңыздың қарыны әлі түсіп кетпеген болса, онда оның ішінен тек төменгі бөлігін ортасынан бүйіріне дейін уқалау керек. Массажды жұмсақ теріден бастау керек, ал қажет болса, қысымды баяу көтеруі керек. Әсіресе, үй жағдайында жасалған массажда сәбидің алғашқы жай-күйіне назар аудару керек. Сәбидің қызуы болмауы керек, дене бүтіндігіне назар аударыңыз. Таза теріге ғана массаж жасалады. Салмағы 6 келіге толмаған сәбиге артық күш түсіруден аулақ болыңыздар. Қазір көп ата-ана буыны қатпаған баланың бір қол, бір аяғынан көтеріп сілкілеп жатады. Бұл үлкен қате. Сәбидің анатомия-физиологиялық ерекшелігіне сай 1 жасқа жеткенде ғана қатая бастайды. Өсу зоналарын зақымдайды. Оқыс қимылдың салдарынан, бастың ұсақ қан тамырлары жарылады. Бұл бірден көрініс бермегенімен, кері әсері жүре шығады.
– Массаждың дұрыс немесе бұрыс жасалып жатқанын қалай ажыратуға болады?
– Аналар неден қателеспеуі керек деген мәселеде де өте сақ болғанымыз абзал. Түн ортасында шырылдап оянған сәбиіне бір-екі техникамен сауатты сылап-сипауын жасап тыныштандырып қойса ананың көңілі жайланады емес пе?! Сонымен бірге, қолайсыз ауа-райында массажға тасымай үйде өзіне ыңғайлы уақытта курс массажын жасап отырады. Қазір сәби массажының бағасы да арзан емес. Сол үшін әр ана кәсіби массажист бола алады дегенді нық сеніммен айтуға болады.
Сәбилер өте сезімтал. Массаж басталған сәттен реакциясына қараңыздар. Қалай жатыр, көңіл-күйі қалай. Егер жайсыз болса, бала бірден өзінің жағдайын білдіріп жылап бастайды. (Әрине массаж алып жатқан диагнозын, шағымын ескермегенде). Массаж аяқталғаннан кейінгі жағдайын бақылаңыздар. Сауатты, білікті маман таңдалса бәрі оңынан болады. Перзент Алланың ата-анаға берген аманаты. Сондықтан барлық дүниеге жауаптымыз. Сәбиге диагноз қойылса, дәрігердің нұсқаулығын орындаған жөн. Өз бетінше ем жасап өткізіп алмай, білікті маманнан нәтижелі массажын алып, бұл кезеңдерді оңынан өткеріп жіберу керек.
– Әңгімеңізге рақмет!