Синоптик дегеніміз - ауа райы жағдайын зерттеп, кейін болжам ұсына алатын метеорология саласының аса маңызды маманы. Синоптиктің кәсіби жұмысы атмосфераның жай-күйі туралы деректерді жинау мен талдауға байланысты, сондай-ақ ол болашақта болуы мүмкін ауа райының өзгерісін қамтитын болжау дайындайды. "Қазаэронавигация" РМК метеорологиялық қамтамасыз ету және ақпарат басқармасы бастығының міндетін атқарушы Василина Костикова авиациялық синоптиктің жұмысы туралы жан-жақты айтып беріп, бұл қызметтің қыр-сыры жайында сұхбат берді, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.
Авиациялық синоптиктің жұмысы туралы толығырақ айтып берсеңіз?
Авиациялық синоптиктің бір ерекшелігі - ол болжамды барынша нақты жасайды және ұшу үшін маңызды нюанстарды дәл береді. Негізі авиациялық синоптик ұшқыштар мен диспетчерлерге ауа-райы туралы жаңартылған ақпаратты беруге жауапты. Бұған ауа райы болжамдарын әзірлеу, ауа райының қолайсыз жағдайлары туралы ескертулер беру және болжамдардың дәлдігін жақсарту үшін деректерді талдау кіреді. Сонымен қатар, авиациялық метеорологтар ауа райы жағдайын бақылауға жауапты. Олар ұшқыштар мен диспетчерлерге ұшудың қауіпсіз әрі тиімді жұмысын қамтамасыз ету үшін кеңес береді.
Сіздің жұмысыңыздың авиациялық қауіпсіздікке тікелей қатысы бар ма?
Иә, әрине. Бірақ көбіне авиацияға қатысы жоқ адамдарға көріне бермейтін, әуе кемелері экипаждарының көмекшілері саналатын авиациялық метеорологтар өздерінің болжамдарымен ұшқыштар үшін аспандағы тағы бір сенімді серігі. Сол үшін де олар күндіз-түні жұмыс істейді.
Біздің ауа райы туралы ақпаратымыз ұшқыштарға ұшу, қону және әуеде не күтіп тұрғанын түсіну үшін қажет. Біз әуежайдың әртүрлі бөлімшелерімен онлайн режимінде өзара әрекет етеміз. Яғни ауа райы туралы мәліметті бөлісеміз, түзету болжамдарын және аэродром ескертулері сияқты өзгеретін жағдайлар туралы жедел ақпарат жібереміз.
Ұшқыштар жаңадан пайда болған қауіпті құбылыстарды байқап, бұл ақпаратты диспетчерлерге, кейін біздің қызметімізге хабарлайтын жағдайлар бар. Біз деректерімізді дереу түзетеміз де, бағыты осы әуе аймағы арқылы өтетін басқа ұшақтарға ақпарат жібереміз. Жедел ақпарат келген кезде біз онымен алмасып, метеорологиялық жағынан әуе кемелерінің қауіпсіздігін толық қамтамасыз ету үшін бір тәулікке болжамды толықтырамыз.
Ауа райын болжауға не көмектеседі?
Ауа райын болжау атмосфераның қазіргі жағдайын бақылаудан басталады. Оның қазіргі жағдайын біле отырып, синоптиктер алдағы 24 сағатта ауа райының алдағы өзгерістерін болжай алады. Болжам белгілі бір уақыттағы атмосфералық жағдайларды бейнелейтін синоптикалық карталарды құруға және талдауға негізделген.
Синоптикалық карталарда жеке объектілер анықталады (циклондар, антициклондар, атмосфералық фронттар және т.б.), олардың әрқайсысы ауа райы жағдайларының белгілі бір түрлерімен сипатталады. Ауа райы карталарын мұқият зерделеу негізінде жылдар бойы белгілі бір эмпирикалық ережелер тұжырымдалған. Бұл ережелер метеорологтарға ауа райы жүйелерінің жылдамдығы мен бағытын бағалауға көмектеседі.
Мысалы, фронт бойында жасалған ауа райының түрі және қозғалыс жылдамдығы мен бағыты белгілі болған кезде таңдалған аймақ үшін жеткілікті дәл ауа райы болжамын жасауға болады.
Сонымен қатар жаңа технологиялардың да көмегі мол. Метеостанциялардың әдеттегі бақылау желісіне қосымша, біздің «көзіміз» қауіпті құбылыстарды бақылайтын ДМРЛ (метеорологиялық радиолокатор) желісі болып табылады. Бізге сағат сайын түсетін спутниктік суреттер фронттардың орналасуын табуға және нақтылауға мүмкіндік береді.
Соңғы онжылдықтарда компьютерлік технологияның дамуымен ауа райының математикалық модельдері барған сайын танымал және дамып келеді, бұл болжамды дәл есептеуге мүмкіндік береді. Атмосфераның күрделі модельдерін жасау өткен ғасырдағы метеорологияның негізгі жетістіктерінің бірі саналады. Бірақ заманауи технологиялар синоптиктің жұмысын қаншалықты жеңілдетсе де, синоптиктің кәсіби интуициясы мен тәжірибесі ауа райы құбылыстарын жоғары дәлдікпен болжауға көмектеседі.
Бүгінгі таңда Қазақстанның барлық аэродромдары барлық халықаралық стандарттарға сәйкес келетін финдік Viasala далалық датчиктерінің жинақтары бар заманауи автоматтандырылған метеорологиялық өлшеу жүйелерімен (АМИС) жабдықталғанын атап өткім келеді. Олар аэродромдағы ауа райының нақты параметрлерінің дәл, сенімді мәндерін алуға мүмкіндік береді.
Метеорологиялық қызметінде, синоптиктің жұмыс орындары «ГисМетео» бағдарламасымен, әуе кемелерінің экипаждарына ақпарат беру үшін «МетеоКонсультант» жүйесімен қамтылған, сонымен қатар метеорологиялық ақпаратты тарату және қабылдау бойынша инженерлік қызметкерлердің жұмыс орны «МетеоТелекс» жүйесімен автоматтандырылған. Кәсіпорынның метеорологиялық қызметтері пайдаланатын жабдық Мемлекетаралық авиациялық комитетпен (МАК) сертификатталған және ИКАО талаптары мен ұсыныстарына сәйкес келеді және жыл сайын сәйкестікке тексеру шаралары өткізіледі.
«Қазаэронавигация» кәсіпорнының метеорологиялық қызметінің жұмыс барысы қалай жүреді?
Біздің кәсіпорынның метеорологиялық қызметінің жұмысы Азаматтық авиацияны метеорологиялық қамтамасыз ету ережесімен реттеледі. Бұл Ереже халықаралық азаматтық авиация ұйымы – ИКАО талаптарына және Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым – ДМО ережелеріне сәйкес әзірленген.
Сіздің қызметіңізде ауа райын болжау бойынша мамандар ғана жұмыс істей ме, әлде осы салаға тиісті басқа да қызметкерлер бар ма?
Аралас бағыттардың мамандары да бар, олар бақылаушы техниктер немесе қарапайым тілмен айтқанда, техник-метеоролог. Техник-метеоролог – әуеайлақтағы нақты ауа райын бақылауға жауапты жедел қызметкер.
Техник-метеоролог ауа райына және ауа райының әртүрлі құбылыстарына қатысты барлық құбылысты тікелей бақылайды. Біздің техник-метеоролог барлық қызметтерге: әуе қозғалысын басқару қызметкерлеріне, әуежай қызметтеріне, синоптиктерге және ұшқыштарға аэродромдағы нақты ауа райы туралы ақпаратты береді.
Метеоқұрылғылар арқылы біздің мамандар келесі деректермен ақпараттандыра алады: желдің бағыты мен жылдамдығы, бұлттылық, көріну, қысым, температура және шық нүктесі туралы деректер.
Сондай-ақ техник-метеоролог визуалды түрде бұлттардың мөлшері мен пішінін, аэродромдағы ауа райы құбылыстарын (жаңбыр, тұман, найзағай және т.б.) бақылайды. Яғни техник-метеоролог авиация пайдаланушыларына ұшу кезінде ескерілуі қажет барлық атмосфералық параметрлердің нақты ауа-райын ұсынады, осылайша әуе кемесінің экипажы ұшу немесе қону туралы шешім қабылдай алады.
Авиациялық синоптиктің жұмысы қаншалықты қиын әлде бұл оңай жұмыс па?
Бізді авиациялық метеорологтарды жедел мамандар деп атайды, өйткені синоптик қысқа мерзімде аэросиноптикалық материалды өңдеуі, қолда бар барлық ақпаратты талдауы, аэродромға болжам жасауы, қажет болған жағдайда аэродромда және ұшу маршруттарында қауіпті құбылыстар туралы ескерту жасауға, шағын авиацияға болжам жасауға, әуе қозғалысына қызмет көрсету диспетчерлеріне, аэродром қызметінің мамандарына және әуе кемелерінің экипаждарына консультациялар береді.
Бүгінгі таңда авиациялық метеорологтың алдында бірқатар маңызды талаптар тұр, олардың ең маңыздыларының бірі, әсіресе авиация үшін қауіпті ауа райы оқиғаларына қатысты дәлірек және уақтылы болжамдар жасау қажеттілігі бар.
Бұл аэродромдағы және жоғарғы әуе кеңістігіндегі (әуе кемелерінің ұшу маршруттары бойындағы) ауа райы жағдайының кез келген өзгерістеріне дереу ден қоюға, қауіпті құбылыстарды дер кезінде болжауға және бұл ақпаратты пайдаланушыларға жеткізу синоптик жұмысының ерекшелігі болса керек.
Сіздің жұмысыңыздың қызықты тұстары не?
Егер сіз табиғатты жақсы көріп, география, физика және математикаға қызығушылық танытсаңыз, бұл мамандық сізге арналған. Біздің жұмысымыздың тартымдылығы - біз авиаторлармен жұмыс істейміз, яғни қызметкер жедел түрде ұшқыштарға болжам жасайды, әуе қозғалысын басқару қызметкерлеріне және әуежай қызметтеріне кеңес береді. Жылдам өзгеретін ауа райы жағдайында бірден әрекет етіледі, әуе айлақтарға ескерту жасалынады немесе болжамға өзгеріс енгізу жұмыстары жүргізіледі.
Мамандығыңызға қызығушылық неден туды?
Бала кезінен метеоролог болуды армандайтындар аз. Мен мұндай адамдарды кездестірген емеспін. Біз синоптиктің өнімімен – болжаммен бала кезімізден таныспыз. Теледидардағы барлық жаңалықтар ауа райы болжамымен аяқталады. Университетке түскенде, метеорология кафедрасының атын көріп қалдым. Содан соң ол қандай мамандық екенін түсіндірді, мен құжаттарды тапсырамын деп шештім.
Оқуға түсер кезінде емтихандарды тапсырдым. Грантқа түсіп, бес жыл оқыдым. Менің ойымша, біздің мамандыққа ерекше ойлау қабілеті бар адамдар келеді, мүмкін романтиктер. Әу бастан-ақ шексіз және үнемі құбылып тұратын аспан мен аспанда қалықтаған ұшақтар баурап алады. Біз өз жұмысымызды жақсы көреміз және өз мамандығымызбен мақтан тұтамыз, ол өте қиын және басқаларға ұқсамайтын мамандық.
Жұмыста стресс жағдайлары бола ма, егер болса, олармен қалай күресесіз?
Әрбір синоптик шиеленіскен қиын жағдайларға тап болады. Үйрену қиын. Колайсыз ауа райы болуы мүмкін. Ондай кезде қонуға мүмкіндік болмағандықтан, ұшақ екінші айналымға кетеді, әуеде отырған экипаж бен жолаушылар үшін уайымдап, жаныма батады. Біз найзағайдың қауіптілігін және алдын ала болжауға болмайтын дүлей дауылдың қаншалықты қауіпті екенін түсінеміз, сондықтан қауіпті құбылыстардың болжамдарын әзірлеуге барлық жауапкершілікпен қараймыз.
Синоптик үшін жүйке жүйесіне ауыр ауысымдар да болады (мысалы, ең жарқын мысалдардың бірі - Оңтүстік Каспий циклоны), сондықтан синоптиктің маңызды қасиеті - стреске төзімділік.
Тек жұмыс тәжірибесі мен бүкіл метеорологиялық қызмет тобының біртұтас жұмысы шиеленісті жағдайлардан шығуға көмектеседі.
Осы салада кең таралып, қалыптасып кеткен қандай қате түсінік бар және оны қалай түсіндірер едіңіз?
Ең басты қате түсінік, сіз мамандығыңыз бойынша метеоролог/синоптик екеніңізді айтқан кезде, жұмыс орныңызды көрсетпей-ақ, біз телеарналардан немесе радиостанциялардан берілетін болжамдарды жасаймыз деп ойлайды. Ал авиациялық болжам мен тұрмыстық болжам мүлдем айтылмайды. Мүмкін жауын-шашын немесе шуақты күн туралы радиодан естілген ақпарат адамнан қандай шешімдерді талап етеді? Өте қиын емес: қолшатыр алыңыз немесе алмаңыз.
Авиациялық болжам туралы не деуге болады? Мен оның құрамдас бөліктерінің тек бір тұсын ғана атай аламын. Мысалы аэродромдағы авиациялық ақпараттар жарты сағат сайын шығарылады. Ал қиын жағдайларда – минут сайын. Бұл әлемнің барлық елдеріне қатысты. Ал авиациялық метеорологтар авиация үшін қауіпті құбылыстардың болу ықтималдығын болжайды, тек әуеайлақ аймағында ғана емес, сонымен қатар ұшу бағыты бойынша да болжауы керек.
Олар бұлттылық сипатын, желдің жылдамдығы мен бағытын, әртүрлі биіктіктегі турбуленттілік пен мұздануды, атмосфералық қысымды анықтауы керек. Тік және көлденең көру мүмкіндігі, жауын-шашынның ықтимал қарқындылығын, найзағай фронттарының координаталарын, төмен бұлт жиегін анықтайды.
Авиациялық болжамдар радиостанцияларда немесе телеарналарда көрсетілмейді, біздің болжамдарымызды ұшқыштар Қазақстанның әуеайлақтарында, сондай-ақ мемлекеттен тыс жерлерде пайдаланады, болжамдар арнайы байланыс желілері арқылы халықаралық метеорологиялық деректер банктеріне жіберіледі, онда оларды әуе кемелерінің экипаждары пайдаланады, әлемнің кез келген жерінен ұшып, республикамыздың әуежайларына барады.
Авиациялық болжаушы болу үшін адамға қандай қасиет пен білім қажет?
Ең бірінші, бұл мамандықты шын жақсы көру керек. Жұмысқа бар ынта-ықыласыңмен кірісу қажет. Сондай-ақ жақсы аналитикалық дағдылар, кеңістіктік-уақыттық талдауды жүргізу кезінде дәлдік пен тиянақтылық, ауа райы жағдайларын визуалды талдау кезінде бақылау дағдылары қажет. Жұмыс тынымсыз және монотонды, сондықтан қамқорлық пен жауапкершілік сезімі, сондай-ақ ауа-райының кенеттен өзгеруіне жылдам әрекет ету қажет.
Авиациялық синоптиктер елімізде қай жерде дайындалады?
Қазақстанда метеорологтарды әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің метеорология кафедрасы дайындайды. «Қазаэронавигация» метеорологиялық қызметкерлерінің кәсіби біліктілігін арттыру ДМҰ және ИКАО нұсқаулығына сәйкес, кәсіпқойлық пен біліктілікті сақтау үшін маңызды, сондықтан біздің мамандар авиациялық оқу орталықтарының бірі, оқу жабдықтары мен практикасы бойынша практикалық оқытуды қамтамасыз ету мүмкіндігі бар. Осыған қоса Алматы қаласындағы Кәсіби оқу орталығында кәсіби деңгейін жоғарлатып отырады.
Уақыт бір орнында тұрмайды, қосымша білімді қажет ететін жаңа технологиялар шығып жатыр. Сіздің қызмет көрсету мамандарыңыз біліктілігін арттырып жатыр ма?
Иә, біздің мамандарымыз оқу орталықтарында үздіксіз білім беру курстарынан өтеді. Халықаралық семинарлар мен тренингтерге қатысады. Мысалы біздің мамандар осы жылдың қазан айында «Авиация, ауа райы және климат: өзгермелі климат жағдайында авиациялық метеорологиялық қызметтерді жақсарту бойынша зерттеулер мен әзірлемелер» тақырыбындағы ДМҰ халықаралық конференциясына қатысады.
Сондай-ақ қазан айында Ақтөбедегі ауа райы қызметінің авиациялық синоптигі Қытайдың Ухань қаласында өтетін халықаралық оқу курсына қатысады. Мәселен аталмыш курста найзағайды анықтау технологиялары және осы деректерді пайдалану, конвективтік бұлт жағдайында ауа райын болжау және авиациядағы қауіпті ауа райы жағдайлары туралы барынша қамтылады.
Қазаэронавигацияның метеорологиялық қызметінде мансаптық өсу бар ма?
Әрине бар. Метеорологиялық қызметте жас маман инженер лауазымына келеді, бірнеше жыл тәжірибе жинақтағаннан кейін синоптик 2-категорияға, кейін 1-категорияға ауыса алады. Кейін ол ауа райы болжау тобының жетекші инженері бола алады және бөлімнің бастық лауазымына дейін көтеріле алады.
Қазақстанның еңбек нарығында авиациялық болжаушыларға деген сұраныс қандай?
Олар сұранысқа ие және сұраныста бола бермек. Жуырда ғана ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев Қазақстан халқына жолдауында, Катонқарағай, Зайсан және Кендірлі курорттық аймақтарының әлеуетін ашуды атап өтті. Қателеспесем, қазір курорттық аймақтардың маңында әуежайлар салу жоспарлануда, ол үшін де ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін барлық инфрақұрылым жасалады. Демек, ол жерде метеорологиялық қызмет ұйымдастырылады, онда авиациялық синоптиктер де, техник - метеорологтар да қажет болады.
Сіздің салаңызда жұмыс істегісі келетін адамға қандай кеңес берер едіңіз?
Қандай да бір ақыл айту қиын, бірақ сізді авиациялық метеоролог/синоптик болуға шын шүректен ШАҚЫРАМЫЗ! Бізде қызықты жұмыс өте көп.
Сұхбатыңызға рахмет!