Ұлғайып келе жатқан қысқа мерзімді экономикалық проблемалар аясында мемлекеттер өздерін өзгермелі әлемде өркендеу үшін позициялау қажеттілігін назардан тыс қалдырмауы тиіс.
Өткір экономикалық қысыммен, тез өзгеретін геосаяси климатпен және жаһандық жаңалықтар циклінің жоғары қарқынымен сипатталатын уақытта қысқа мерзімді перспективаға назардың жоғары екендігі сөзсіз.
Өзекті мәселелерге назар аудару және оларды барынша тиімді шешу үкіметтер үшін айқын басымдық болғанымен, осы жаһанданған әлемнің жоғары қарқынында мемлекеттер ұзақ мерзімді көкжиекті елемеу қаупі де бар. Біздің жаһанданған жүйеміздің үздіксіз құлдырау жағдайында экономиканың өркендей алатын жалғыз жолы – ұзақ мерзімді перспективаға нақты жолды белгілеу және апталармен емес, ондаған жылдармен өлшенетін перспективаны қабылдау.
Күнделікті саясат талаптарынан алшақтап, экономикалық салада үкіметтік шешімдер қабылдау кезінде қолданылуы мүмкін маңызды ұзақ мерзімді перспективаларды қамтамасыз ету бұл – Қазақстанның стратегиялық жоспарлау және реформалар Агенттігінің негізгі функциясы.
Осылайша, әлем инфляцияның қарқынды өсуінің, ақша-несие саясатын тежеудің, азық-түлік және энергетикалық қауіпсіздік проблемаларының, жеткізу тізбегінің бұзылуының, қор нарықтарының құлдырауының және санкциялардың жанама әсерлерінің салдарын сезініп жатқан кезде де, әсіресе біздің өңірде сезілетін болса да, Қазақстан экономикасына қатысты айтарлықтай оптимизмге негіз бар. Еуропалық Қайта құру және даму банкінің жуырдағы есебіне сәйкес, Қазақстан экономикасы 2022 жылғы геосаяси сілкіністерге бастапқыда күткеннен де тұрақты болып шықты.
Біз, әрине, осы күрделі климаттан туындаған қысқа мерзімді императивтерге жауап берсек те, орын алып жатқан кеңірек қозғалыстарға көп көңіл бөлеміз. Біз басқа экономикалық принциптерге негізделген әлемде, болашақтың жаһандық экономикасына қарап, жаңа әлемде өркендеп, ең жақсы мүмкіндіктерге ие болу үшін қайта бағдарланатын боламыз.
Өркендеудің жаңа дәуірі
Қазақстан «орташа табыс тұзағынан» халқымыз үшін өркендеудің жаңа дәуіріне шығару үшін экономикамыздың негіздеріне трансформациялық инвестициялар жасай отырып, болашақ экономикасын дамытудың жаһандық орталығына айналуға ұмтылады.
Бұл, әрине, біздің ең үлкен табыс көзіне: энергияға деген көзқарасымыздан басталады. Мұнай сөзбе сөз болсын, бейнелі түрде болсын тәуелсіздік алғаннан бері үш онжылдық ішінде экономикамызды қуаттандырған отын болды. Мұнайдан түсетін табыс бізге айтарлықтай ұлттық байлық пен экономикалық өсім әкеліп қана қоймай, оларды қайта инвестициялау бізге жоғары дәрежелі мемлекеттік қызметтер мен инфрақұрылымды құруға мүмкіндік берді. Табиғи ресурстарға ие басқа елдер жіберген «ресурстық қарғыс» деп аталатын қателіктерді қайталаудың орнына –- біз өз пайдамызды халыққа үнемі қайта инвестициялаймыз.
Дегенмен, бұл мәңгілікке созылмайтынын білеміз. Мұнайға және басқа көмірсутектер шектеулі ресурстар болумен қатар, мұнайға тәуелділіктің жалғасуы үшін төленетін баға климат пен қоршаған ортаға зиян келтіру тұрғысынан да, тауарларға шамадан тыс тәуелділіктен туындайтын тұрақсыздық тұрғысынан да өте жоғары.
Бақытымызға орай, көмірсутектерден тыс энергетикалық сектордың өсуі мен әртараптандыру әлеуеті шексіз болып көрінеді.
Табиғи артықшылықтар
Бұл біздің жаңартылатын энергия өндіру әлеуетімізден басталады. Қазақстан өзінің табиғи артықшылықтарының арқасында ірі өндірістік әлеуетті дамыту үшін өте қолайлы. Әсіресе елдің солтүстігінде бізде полярлық аймақтардан тыс әлемдегі ең желді аудандар бар. Біздің жел энергетикасының әлеуеті жылына 920 тераватт-сағаттан (твт/сағ) артық деп бағаланады. Салыстырмалы түрде, 2021 жылы бүкіл әлем бойынша жел мен күн энергиясы 2894 твт/сағ электр энергиясын қамтамасыз етті. Еліміздің оңтүстік өңірлерінде жылдық әлеуеті 2.5 твт/сағ дейін күн энергиясын өндірудің айтарлықтай мүмкіндіктері бар. Біздің еліміздегі халқы аз аудандардың үлкен учаскелері бар кең дала осы жасыл құрылыстар үшін өте қолайлы болып табылады.
Қазақстан өз-өзін энергия көзімен қамтамасыз ете алады, сонымен бірге, ол бүкіл әлем үшін жеткізуші ретінде орасан зор рөл атқаруға әлеуетті. Атом энергетикасына келетін болсақ, Қазақстан уранның әлемдік қорларының 14%-ын иеленеді және пайдалы қазбалардың ағымдағы әлемдік қорларының 45%-ын өндіруі атом энергиясын көбірек пайдалануға ұмтылатындар үшін Қазақстан маңызды серіктес болып табылатынын білдіреді.
Сонымен қатар, бұл уран ресурстары біз диспрозий және неодим сияқты металдарға көбірек тәуелді болатын әлемдік экономикаға сирек жер элементтерін жеткізуде шешуші рөл атқаруымыз керек дегенді білдіреді. Жаңартылатын технологиялардан микрочиптер мен каталитикалық түрлендіргіштерге дейін уран қалдықтарынан алынуы мүмкін сирек жер элементтері Қазақстан экономикасында да, жалпы әлемдік экономикада да үлкен рөл атқаратын болады.
Біз қазірдің өзінде осы бағытта айтарлықтай прогреске қол жеткізіп жатырмыз. ЕуроОдақпен шикізат бойынша қол қойылған, осы салаларды кеңейту және Еуропаға қауіпсіз және тұрақты жеткізу тізбегін дамыту әлеуетіне бағытталған біздің өзара түсіністік туралы меморандумымыз осы бағыттағы тағы бір құнды қадам болды. Бұл меморандум өсудің тағы бір маңызды саласы болып табылатын жасыл сутекті де қамтыды және Svevind Energy Group компаниясымен Қазақстанда қуаты 20 гигаватт болатын жасыл сутегі шығаратын зауыт салу туралы 50 миллиард долларлық келісім туралы хабарландырумен тұспа-тұс келді.
Халық билігі
Осылайша, Қазақстан таяудағы онжылдықтарда осы негізгі салаларға негізделген елеулі экономикалық өсуге дайындалып жатыр. Алайда, бұл – біздің стратегиямыздың бір бөлігі ғана. Бізде бар көптеген табиғи ресурстарға қоса, еліміздің ең маңызды ресурсы қарқынды дамып келе жатқан халқымыз екенін білеміз.
Сондықтан біз адами капиталға одан да көп инвестиция саламыз. Бұл ертеңгі Қазақстанның қозғаушы күшіне айналатын жастарымызға бұрын-соңды болмаған қаржылық қолдауды қамтиды. Президент Ұлттық балалар қорын құрды, ол біздің инвестициялық ұлттық қорымыздың жылдық кірісінің 50%-ын ересек өмірін жақсы бастауға көмектесу үшін әрбір жас үшін арнайы шоттарға бағыттайды. Біз ең төменгі жалақымызды тағы да көтердік. Кәсіпкерлікті қолдау бойынша жаңа шаралар қабылдап жатырмыз – микрокредит беру арқылы жаңа бизнес ашқандар үшін қосымша ынталандыру шараларын қосып жатырмыз.
Біз экономикалық саясаттың тиімділігі негізінен институционалдық дамуға байланысты екенін түсінеміз. Сондықтан экономикалық өсудің жаңа моделіне жол ашу үшін Президент институционалдық реформаларға кірісті. Олар үстірт түзетулерге емес, түбегейлі жүйелік өзгерістерге назар аударады. Бұл жаңа институционалдық орта жаңғырған, жақсы әртараптандырылған және инклюзивті экономиканың негізі болады.
Біздің реформаларымыз демократиялық қағидаттарды, заң үстемдігін ілгерілетуді, меншік құқығын қорғауды және кәсіпкерлік үшін қолайлы жағдайлар жасауды көздейді. Біз экономикалық бағдарламалардың жоғары сапалы іске асырылуын және қазақстандық бизнес пен азаматтарға мемлекеттік қызметтерді уақтылы ұсынуды қамтамасыз ететін заманауи, кәсіби және тәуелсіз мемлекеттік қызметті қалыптастыруға ұмтыламыз.
Құндылықты қосу
Мұнай бағасының төмендеуінің кірістерге, жұмыспен қамтуға және саудаға күтілетін әсерін ескере отырып, экономиканы әртараптандыру және ауылдық жерлерде жұмыс орындарын құру экономикалық саясаттың маңызды мақсатына айналуда. Мысалы, қазіргі уақытта төмен өнімділікпен жұмыс істейтін ауылшаруашылық секторы экономиканы әртараптандыруға және қосымша құнды агробизнесті дамыту арқылы ауылдық жерлерде жұмыс орындарын құруға айтарлықтай үлес қоса алады.
Ауыл шаруашылығында және өсу әлеуеті бар барлық секторларда инвестицияларды ұлғайту және тарту экономикалық жаңарудың негізгі қозғаушы күші болады. Осы себепті Президент белгілеген реформа бағдарламасы және соңғы жылдардағы қадамдар инвестициялық ортаны жақсартуға ықпал етті.
Біз әлі де бизнесті жүргізу үшін жақсы және қолайлы орын екенімізге сенімді болғымыз келеді. Инвесторларды ынталандырудың жаңа пакеті Үкіметпен қарым-қатынастың ең жақсы тәсілдерін қамтиды және инвесторлар үшін тұрақты кепілдіктер береді.
Бұл күш-жігерді Орталық Азияның қаржы және инвестициялық орталығы болу үшін құрылған Астана халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) қолдайды. АХҚО Қазақстанда мүмкін болатын ең жақсы инвестициялық ортаны құру үшін инновациялық қадамдар жасауда. Бұл барлық кәсіпорындарға ағылшын құқығының ең жоғары стандарттарымен реттелетін форумда дауларды шешуге мүмкіндік беретін АХҚО соты мен Халықаралық төрелік орталығын құруды қамтиды.
АХҚО сондай-ақ жоғары технологиялық салаларды ілгерілетуде, оның ішінде Қазақстанның блокчейн технологиясының жаһандық орталықтарының бірі ретіндегі әлеуетін дамытуда. Ол сөзсіз біздің экономикамызда және қоғамымызда маңызды рөл атқаратын болады.
Осылайша, ел ретінде біз болашаққа нық қараймыз. Біз трансформацияланған жаһандық экономикада өркендейтін жаһандық өзгерістерді қалыптастыратын экономиканың негізін қалаймыз. Бұл бізді болашақ өсу үшін дұрыс бағытқа бағыттайтынына және Қазақстан халқы үшін өркендеудің жаңа дәуіріне жетелейтініне сенімдіміз.